Di dân bị Mỹ trục xuất tạm trú tại một khách sạn ở Panama vào ngày 18 Tháng Hai, chờ thủ tục trả về nguyên quán. (Hình minh họa: Arnulfo Franco/AFP via Getty Images)
Sống trong sự bất định, nhiều người nhập cư Việt Nam, dù có giấy tờ hay không, đều phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về sức khỏe tinh thần do sự đan xen phức tạp giữa chấn thương lịch sử và nỗi sợ bị trục xuất.
Hoang mang. Sợ hãi. Mất phương hướng. Những cảm xúc vô hình này làm gia tăng căng thẳng và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể, để lại những vết thương sâu sắc trong lòng những di dân như bà Lan Vũ, con trai bà, và ông Anh-Tú. Những người này không muốn nói tên họ vì sợ nguy hiểm cho bản thân. Họ chỉ mong có một cuộc sống bình thường nhưng lại bị từ chối đặc quyền này vì tình trạng nhập cư của mình.
Sống trong sợ hãi
Trong số 2.4 triệu người Việt Nam tại Hoa Kỳ, Trung Tâm Center for Migration Studies ước tính khoảng 104,000 người không có giấy tờ hợp pháp. Theo đó, người Mỹ gốc Việt có tỉ lệ nhập quốc tịch cao nhất trong tất cả các nhóm nhập cư.
Từ khi Tổng Thống Trump nhậm chức hôm 20 Tháng Giêng, hơn 8,200 người bị chính quyền liên bang bắt giữ. Các sắc lệnh hành pháp của ông Trump tạo ra môi trường đầy sợ hãi và lo lắng cho cả những người nhập cư hợp pháp và không hợp pháp, dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực đối với sức khỏe tinh thần.
Tổng Thống Jose Raul Mulino của Panama, cho biết hôm 13 Tháng Hai, rằng: “Hoa Kỳ trục xuất 119 người thuộc nhiều quốc tịch khác nhau đến Panama. Chuyến bay đầu tiên từ Hoa Kỳ có những công dân Afghanistan, Trung Quốc, Ấn Độ, Iran, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Thổ Nhĩ Kỳ, Uzbekistan, và Việt Nam. Cụ thể, có chín người Việt Nam trên chuyến bay này.”
Bà Lan Vũ, cư dân Santa Ana, đến Hoa Kỳ cùng con trai bằng visa du lịch vào năm 2007, kể lại tình cảnh bấp bênh của mình và những vấn đề về sức khỏe tinh thần của con trai kể từ khi ông Trump đắc cử tổng thống.
“Tôi không có giấy tờ nên không có số an sinh xã hội nên không thể kiếm được công việc ổn định để lấy chi phiếu, cộng thêm không thể lái xe nên hoàn toàn phụ thuộc vào con trai tôi. Giờ tôi càng thêm lo sợ cho tương lai của hai mẹ con,” bà Lan kể.
“Khi chúng tôi có cơ hội phỏng vấn xin visa Mỹ, tôi đưa con đi cùng. Lúc đó cháu mới 11 tuổi, và may mắn là hai mẹ con đều đậu. Sau khi đến đây, một người quen giúp cho con tôi nhập học. Cháu học rất giỏi! Sau khi tốt nghiệp trung học, cháu nhận được học bổng từ bảy trường đại học ở Mỹ,” bà tự hào kể.
Bà Lan may mắn tìm được công việc tại một tiệm quần áo trong thương xá Phước Lộc Thọ, Westminster. Tuy nhiên, vì không có giấy tờ hợp pháp, bà bị chèn ép lương, bị mất tiền tip, và chịu thiệt thòi.
Bà Lan sống trong sợ hãi suốt nhiều năm qua.
“Năm 2017, khi ông Trump trở thành tổng thống lần đầu thì chủ tiệm lo sợ và cho tôi thôi việc. Trong tám năm qua, tôi chỉ có thể làm những công việc trả lương bằng tiền mặt vì không có chỗ nào chịu thuê tôi,” bà kể.
Việc ông Trump trở lại Tòa Bạch Ốc lần thứ hai đã gieo rắc nỗi sợ cho cộng đồng di dân.
Con trai bà Lan bị khủng hoảng tâm lý trong mấy năm nay vì anh tốt nghiệp đại học UCLA loại giỏi nhưng do tình trạng di trú, anh bị vụt mất nhiều cơ hội việc làm.
Thời kỳ Trump “tập hai” càng khiến sức khỏe tâm lý của người con trai “tuột dốc.” Anh mắc chứng trầm cảm nặng trong nhiều năm vì lo sợ bị trục xuất.
“Nếu không có mẹ, con đã t/ự t/ử từ lâu rồi,” bà Lan nghẹn ngào kể lại lời con trai mình. Bà tiết lộ rằng con trai đã từng nghĩ đến việc t/ự t/ử hai lần.
Suốt nhiều năm, hai mẹ con đến tất cả các tổ chức hỗ trợ người nhập cư và luật sư di trú để tư vấn, mong tìm ra cách giúp hai mẹ con được ở lại Hoa Kỳ hợp pháp, nhưng mọi nỗ lực đều không khả quan.
“Con trai tôi và tôi chỉ muốn có cơ hội làm việc và đóng thuế như mọi người khác, nhưng…” bà nghẹn giọng.
Một cuộc biểu tình chống trục xuất di dân hàng loạt tại Los Angeles vào ngày 2 Tháng Tư. (Hình minh họa: Frederic J. Brown/AFP via Getty Images)
Nghiên cứu của Refugees.org cho thấy những người nhập cư có tình trạng pháp lý không rõ ràng có tỉ lệ mắc bệnh tâm thần cao hơn đáng kể so với những người có tình trạng di trú hợp pháp.
Một phân tích định tính chỉ ra sáu tình trạng tái diễn: Sợ bị trục xuất, sự bất định, bị cô lập xã hội, bị kỳ thị, tầm quan trọng của các mối quan hệ xã hội, và ảnh hưởng của tôn giáo. Các chuyên gia được khuyến khích áp dụng phương pháp tiếp cận sinh thái – xã hội để giải quyết cả những áp lực và triệu chứng mà những người này phải đối mặt.
Ngoài ra, các nhà hoạch định chính sách có thể giảm nguy cơ rối loạn tâm thần ở người nhập cư bằng cách thực hiện các biện pháp tạo ra con đường hợp pháp nhanh chóng để bảo vệ tình trạng của họ.
Ông Paul Hoàng, tổng giám đốc và sáng lập viên của Moving Forward Psychological Institute, và cũng là chuyên gia tư vấn tâm lý, cảnh báo về việc chẩn đoán sai các triệu chứng bắt nguồn từ tình trạng bất ổn chính trị.
“Một số điều mà cộng đồng đang trải qua lúc này là có thật và đó là phản ứng bình thường trước những kinh nghiệm của họ. Vì vậy, lo lắng là một phản ứng tự nhiên khi họ không cảm thấy an toàn,” ông Paul nói trong một cuộc thảo luận về sức khỏe tâm thần của người nhập cư vào đầu năm nay.
Mối đe dọa trục xuất làm trầm trọng thêm khủng hoảng sức khỏe tinh thần
Vào ngày 29 Tháng Giêng, Tổng Thống Trump ký ban hành Đạo Luật Laken Riley Act, nhắm vào những người nhập cư không có giấy tờ hợp pháp. Đạo luật này yêu cầu giam giữ những cá nhân bị bắt giữ, bị cáo buộc hoặc đã thừa nhận phạm tội – ngay cả khi họ chưa bị kết án.
Những tội danh được liệt kê bao gồm trộm cắp, gian lận, các tội nhẹ, hành hung nhân viên thực thi pháp luật, hoặc bất kỳ tội danh nào gây thương tích nghiêm trọng hoặc tử vong.
Phản ứng của California trước những mối đe dọa trục xuất rất mạnh mẽ. Thống Đốc Gavin Newsom phân bổ tổng cộng $50 triệu và ký ban hành một số luật nhằm bảo vệ các chính sách của tiểu bang khỏi những thách thức từ chính quyền Trump, đồng thời bảo vệ người nhập cư trước các kế hoạch trục xuất hàng loạt.
Tuy nhiên, đảng Cộng Hòa tại California kêu gọi ông Newsom phủ quyết hai trong số những dự luật được ký vào đầu Tháng Hai: Một dự luật phân bổ $25 triệu để bảo vệ pháp lý cho người nhập cư, và một dự luật khác cấp $25 triệu cho ông Rob Bonta, bộ trưởng Tư Pháp California, để kiện chính quyền Trump.
Trường hợp của ông Anh-Tú, cư dân Garden Grove, hiện có thẻ xanh nhưng vì một lần phạm sai lầm mà cuộc sống đảo lộn.
Ông Anh-Tú qua Mỹ định cư năm 13 tuổi, lấy bằng thạc sĩ về tư vấn tâm lý và từng làm việc 10 năm cho một trường trung học ở Anaheim với tư cách là cố vấn môn học.
Vào một buổi tối vài năm trước, trong lúc nóng giận, ông cự cãi và vô tình hăm dọa hàng xóm nên bị cảnh sát giải đi.
Ông bị kết án hơn một năm tù giam. Vì chỉ là thường trú nhân và chưa phải công dân Hoa Kỳ, sau khi mãn hạn tù, ngay lập tức ông bị chuyển đến trung tâm giam giữ của Cảnh Sát DI Trú (ICE).
“Tôi trải qua sáu tháng trong trung tâm giam giữ của ICE với điều kiện tồi tệ hơn cả nhà tù. Nhưng đó là chuyện của nhiều năm trước rồi,” ông Anh-Tú nói.
“Tôi bất bình cho những người bị trục xuất về những đất nước mà họ hầu như không biết gì, không có gia đình hoặc sự hỗ trợ. Hiện tại, tình trạng của tôi tạm thời ổn định, nhưng tôi không biết tương lai sẽ ra sao,” ông trầm ngâm.
Theo một nghiên cứu của Harbor Institute for Immigrant and Economic Justice công bố vào Tháng Giêng: “Việc chuyển những người nhập cư và tị nạn vào trại giam ICE đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của họ, một phần do điều kiện mất vệ sinh và vô nhân đạo trong các trung tâm giam giữ.”
“Tôi phẫn nộ vì ông Trump ban lệnh trục xuất hàng loạt một cách bừa bãi, thậm chí còn nhắm vào cả trẻ em,” ông Anh-Tú cho biết.
Ông được chẩn đoán mắc các rối loạn tâm lý, bao gồm ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú ý), trầm cảm, và rối loạn lưỡng cực.
Tổng Thống Trump ký ban hành Đạo Luật Laken Riley Act tại Tòa Bạch Ốc, hôm 29 Tháng Giêng, cho phép trục xuất di dân bất hợp pháp nếu họ phạm tội nhưng chưa tuyên án. (Hình: Chip Somodevilla/Getty Images)
Ông Anh-Tú cũng giải thích về tâm bệnh một phần là do di truyền và một phần vì chuyển đến Mỹ sinh sống khiến ông khó hòa nhập thời gian đầu mới định cư.
Bệnh ông nặng hơn trong thời kỳ bị giam và phải dùng thuốc trị bệnh tâm lý đều đặn để giải tỏa những cơn “sóng thần” lúc nào cũng chầu chực đòi “nuốt chửng” ý chí ông.
Ngày nay, ông vẫn đang chiến đấu với nỗi sợ hãi và sự bất định khi lo lắng về việc bị trục xuất trở lại Việt Nam.
“Tôi đang cố gắng tiếp tục cuộc sống của mình,” ông nói.
Giờ đây, ông kìm nén nỗi hoang mang để tập trung vào công việc là trò chuyện với những bệnh nhân bị khủng hoảng tâm lý mức độ nặng, và ông cũng đang cân nhắc học chương trình thạc sĩ về tư vấn tâm lý.
Câu chuyện của bà Lan, con trai bà, và ông Anh-Tú không chỉ phản ánh nỗi sợ hãi và đau khổ của cộng đồng người nhập cư mà còn cho thấy sức mạnh và sự kiên trì của họ trong cuộc chiến tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Tuy nhiên, khi những chính sách hà khắc ngày càng siết chặt, câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ: Liệu những người nhập cư như gia đình bà Lan và ông Anh-Tú có thể tìm thấy sự bình yên và ổn định, hay họ sẽ mãi sống trong nỗi sợ hãi và bất định? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào sự thay đổi của chính sách nhập cư, cũng như lòng trắc ẩn và sự đồng cảm của xã hội đối với những con người đang ngày đêm đấu tranh để được thừa nhận và tồn tại.
Tác giả: Trà Nhiên / Người Việt
