Tòa án Old Bailey tuyên phạt 6 công dân Bulgaria hơn 50 năm tù vì tham gia mạng lưới gián điệp bí mật, theo dõi nhà báo, nhân vật bất đồng và cơ sở ngoại giao tại Anh giai đoạn 2020 - 2023.
Bí mật trong lòng London
Từ những đầu mối tưởng chừng rời rạc vào năm 2020, lực lượng phản gián Anh đã lần theo và phát hiện một mạng lưới gián điệp hoạt động ngay trên lãnh thổ nước này. Theo hồ sơ công bố tại tòa, nhóm 6 người này bao gồm: Orlin Roussev, Biser Dzhambazov, Katrin Ivanova, Ivan Stoyanov, Vanya Gaberova và Svetoslav Dobrev.
Trong số đó, Roussev, 46 tuổi, được coi là mắt xích trung tâm. Ông ta không chỉ điều phối hoạt động nội bộ, mà còn làm cầu nối liên lạc với các “đầu mối” bên ngoài lãnh thổ Anh. Các cáo buộc cho thấy nhóm này giám sát nhà báo, nhân vật đối lập chính trị và cơ sở ngoại giao, đồng thời chuẩn bị cho các hoạt động tình báo vượt ra ngoài phạm vi quan sát thông thường. Một số tài liệu và bằng chứng thu thập được cho thấy họ đã lập kế hoạch chi tiết, khảo sát thông tin và củng cố các kênh liên lạc bí mật, cho thấy mức độ tổ chức chặt chẽ hiếm gặp trong các vụ án gián điệp nội địa.
Orlin Roussev (trên cùng bên trái) điều hành mạng lưới gián điệp từ một nhà khách cũ ở Great Yarmouth cùng 5 “cận thần” của mình.
Đáng chú ý, các nghi phạm đều sinh sống và làm việc tại Anh nhiều năm. Nhiều người trong nhóm có vỏ bọc nghề nghiệp tưởng chừng bình thường: y tá, nhân viên xã hội hay chuyên gia làm đẹp. Họ xây dựng hình ảnh người nhập cư chăm chỉ, hòa nhã với cộng đồng, nhưng vẫn duy trì mối liên hệ mật thiết với các đối tượng ở nước ngoài. Lớp vỏ bọc tưởng chừng giản dị này đã khiến cơ quan an ninh phải mất nhiều thời gian để lần ra toàn bộ hoạt động của nhóm.
Cuộc điều tra được tiến hành dưới sự chỉ đạo của Lực lượng Cảnh sát Chống khủng bố (CTP) thuộc Sở Cảnh sát London. Đây là đơn vị thường xử lý những vụ án liên quan đến khủng bố và an ninh quốc gia. Với sự phối hợp của Cơ quan an ninh nội địa MI.5 cùng cảnh sát một số quốc gia châu Âu, CTP đã xây dựng một chiến dịch điều tra kéo dài nhiều năm. Họ sử dụng kết hợp giám định dữ liệu số, theo dõi di biến động, giám sát liên lạc và đặc biệt là khai thác các nguồn tình báo cộng đồng để từng bước xác định cấu trúc mạng lưới.
Một trong những manh mối quan trọng mà lực lượng điều tra Anh thu thập được xuất phát từ việc phát hiện hàng loạt giấy tờ tùy thân giả trong quá trình khám xét nơi ở của Orlin Roussev. Các tài liệu này bao gồm hộ chiếu, thẻ căn cước và bằng lái xe mang quốc tịch nhiều nước châu Âu như Anh, Pháp, Ý hay Cộng hòa Séc. Giới chức nhận định mức độ tinh vi của các tài liệu này đủ để vượt qua nhiều khâu kiểm tra thông thường. Ngoài ra, cơ quan chức năng còn thu giữ một kho thiết bị điện tử phục vụ tình báo, trong đó có camera ngụy trang, thiết bị gây nhiễu, ổ lưu trữ dữ liệu và điện thoại được mã hóa.
Đặc biệt, dữ liệu trích xuất từ các thiết bị số cho thấy Roussev từng duy trì liên lạc mật thiết với Jan Marsalek, cựu Giám đốc điều hành tập đoàn thanh toán Wirecard, người hiện vẫn bị truy nã quốc tế. Hàng nghìn tin nhắn được trao đổi giữa hai người từ năm 2015 đến nay đã được thu thập, trong đó Marsalek được cho là giữ vai trò chỉ đạo từ xa.
Nhà khách ở Great Yarmouth, nơi cảnh sát bắt giữ thủ lĩnh gián điệp Orlin Roussev vào năm 2023.
Phiên tòa tại Old Bailey diễn ra dưới sự kiểm soát an ninh nghiêm ngặt. Các bằng chứng được đưa ra gồm hàng nghìn tệp dữ liệu số, lời khai của chuyên gia pháp y kỹ thuật số và cả các báo cáo giám định từ MI.5. Theo cáo buộc, họ không chỉ “quan sát thụ động” mà đã có kế hoạch tiếp cận và xâm nhập có hệ thống vào các mục tiêu cụ thể, bao gồm nhà báo, nhân vật bất đồng chính kiến và cả một số cơ sở ngoại giao - những đối tượng vốn thường xuyên nằm trong tầm ngắm của hoạt động tình báo nước ngoài.
Trong quá trình tranh tụng, các luật sư bào chữa tìm cách giảm nhẹ trách nhiệm, cho rằng một số bị cáo chỉ “làm theo chỉ đạo” và không hoàn toàn ý thức được tính chất gián điệp của nhiệm vụ. Tuy nhiên, hội đồng xét xử nhận định khối lượng bằng chứng là “rõ ràng và thuyết phục”, cho thấy sự tham gia có tổ chức, chủ đích và kéo dài của từng thành viên trong mạng lưới.
Sau phiên tòa kéo dài 3 tháng tại Tòa án Old Bailey, Orlin Roussev, được xác định là thủ lĩnh của mạng lưới gián điệp đã nhận mức án 10 năm 8 tháng tù, cao nhất trong nhóm. Các đồng phạm của ông ta, bao gồm Biser Dzhambazov, Katrin Ivanova, Vanya Gaberova, Tihomir Ivanchev và Ivan Stoyanov, lần lượt nhận các mức án từ 5 đến 9 năm 8 tháng tù, tùy theo mức độ tham gia. Tổng cộng, 6 bị cáo phải thụ án hơn 50 năm tù. Trong tuyên bố cuối cùng, thẩm phán Nicholas Hilliard nhấn mạnh mức án nghiêm khắc nhằm răn đe, khẳng định Anh sẽ không dung thứ cho bất kỳ hành vi gián điệp nào đe dọa an ninh quốc gia, bất kể đối tượng mang quốc tịch nào.
Chiếc gương phản chiếu an ninh
Bản án dành cho mạng lưới gián điệp Bulgaria đã tạo nên một “chiếc gương phản chiếu” cho an ninh châu Âu. Việc một nhóm người mang quốc tịch Bulgaria có thể vận hành suốt nhiều năm ngay giữa London - nơi vốn nổi tiếng với hệ thống giám sát dày đặc đã khiến giới phân tích đặt câu hỏi: nếu một thành phố dày đặc hệ thống an ninh như London vẫn có thể bị qua mặt, điều gì đang diễn ra ở các thủ đô khác với mức độ kiểm soát ít chặt chẽ hơn?
Điểm đáng chú ý là thay vì xử lý trong âm thầm như nhiều vụ gián điệp từng xảy ra, tòa án Anh đã đưa toàn bộ hồ sơ ra ánh sáng, từ giấy tờ tùy thân giả, hộ chiếu giả cho đến các thiết bị điện tử chuyên dụng. Hình ảnh các bằng chứng này xuất hiện công khai tại tòa Old Bailey không chỉ mang tính răn đe pháp lý, mà còn là một thông điệp chính trị: London muốn khẳng định rằng kỷ nguyên “giải quyết sau cánh cửa đóng kín” đã kết thúc và bất kỳ hoạt động gián điệp nào, bất kể quy mô, đều sẽ được đưa ra trước công luận.
Thẻ căn cước Interpol giả của Biser Dzhambazov, phó thủ lĩnh mạng lưới gián điệp.
Đằng sau bản án còn là phép thử thực tế cho Đạo luật An ninh Quốc gia 2023 - đạo luật được soạn thảo trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về sự can thiệp từ bên ngoài. Đạo luật này lần đầu tiên đưa vào khung hình phạt các tội danh như “gián điệp vì lợi ích nước ngoài” hay “chuẩn bị cho hành vi can thiệp”, vốn trước đó chỉ được xử lý gián tiếp thông qua những quy định chung về an ninh quốc gia. Việc áp dụng các điều khoản mới ngay trong vụ án gián điệp Bulgaria đã cho thấy hệ thống pháp lý Anh đang bước vào một giai đoạn quyết liệt hơn, không chỉ để xét xử những vụ việc đã xảy ra, mà còn nhằm thiết lập tiền lệ răn đe cho các mạng lưới tiềm ẩn trong tương lai.
Vụ án tại Anh diễn ra trong bối cảnh nhiều quốc gia châu Âu liên tục ghi nhận các trường hợp gián điệp tinh vi tương tự. Năm 2023, Đức trục xuất một số nhà ngoại giao Nga với cáo buộc liên quan đến hoạt động tình báo, đồng thời Ba Lan và Cộng hòa Séc cũng công bố những vụ triệt phá mạng lưới ngầm được cho là có liên hệ với các yếu tố bên ngoài. Những diễn biến này phản ánh thực tế châu Âu đang trở thành điểm nóng trong cạnh tranh tình báo.
Bản án tại Anh đồng thời làm nổi bật vai trò thiết yếu của hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh. Quá trình điều tra có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chức năng Anh với các đối tác ở Bulgaria, Đức và Áo, từ việc chia sẻ dữ liệu, phối hợp giám sát cho đến hỗ trợ truy vết nghi phạm. Hợp tác đa phương này cho thấy trong kỷ nguyên hiện nay, khi tội phạm xuyên quốc gia và mạng lưới gián điệp ngày càng tinh vi, việc liên kết lực lượng và chia sẻ thông tin giữa các quốc gia là yếu tố sống còn để ngăn chặn các mối đe dọa phức tạp.
Giới chuyên gia còn đánh giá vụ án như một lời cảnh báo về sự thay đổi căn bản trong bản chất hoạt động tình báo. Nếu trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, hình ảnh gián điệp gắn liền với những điệp viên hai mang, đánh cắp tài liệu mật từ các cơ quan chính phủ hay xâm nhập cơ sở ngoại giao, thì ngày nay, hoạt động tình báo đa dạng và khó lường hơn nhiều. Chỉ với một nhóm nhỏ được trang bị công nghệ số tinh vi, giấy tờ giả và thiết bị giám sát hiện đại, các đối tượng có thể tiến hành thu thập thông tin, theo dõi mục tiêu và triển khai hoạt động ngay tại trung tâm các đô thị lớn, mà không để lại dấu vết dễ nhận biết.
Một số chuyên gia nhấn mạnh, thông điệp mạnh mẽ nhất của vụ án không nằm ở danh tính của những kẻ bị kết án, mà ở quyết tâm của các cơ quan phản gián phương Tây trong việc “đưa bóng tối ra ánh sáng”. Việc công khai bằng chứng, xét xử minh bạch và thông tin hóa các phương thức hoạt động của mạng lưới không chỉ củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống pháp lý và an ninh, mà còn gửi đi tín hiệu răn đe mạnh mẽ tới những mạng lưới gián điệp ngầm đang âm thầm hoạt động khắp châu Âu.
Dù vụ án Anh được đánh giá là một chiến thắng quan trọng của lực lượng phản gián, các quan chức châu Âu cũng nhấn mạnh rằng đây chỉ là một thắng lợi cục bộ. Việc triệt phá một mạng lưới không đồng nghĩa với việc mối đe dọa gián điệp đã hoàn toàn biến mất. Những mạng lưới khác, với phương thức vận hành kín kẽ hơn, công nghệ tối tân hơn và quy trình bảo mật nghiêm ngặt, có thể vẫn đang ẩn mình mà chưa bị phát hiện. Điều này đặt ra thách thức lớn: làm thế nào để các cơ quan an ninh duy trì cảnh giác tối đa, đồng thời bảo vệ các quyền tự do dân sự - nền tảng cốt lõi của xã hội châu Âu.
Dù chính phủ Anh khẳng định phiên tòa mang tính hình sự thuần túy, không nhắm đến bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào về mặt chính trị, giới quan sát nhận định khó có thể tách bạch hoàn toàn yếu tố pháp lý khỏi bối cảnh địa chính trị rộng lớn hơn. Trong bối cảnh châu Âu đang đối diện đồng thời với xung đột địa chính trị, khủng hoảng năng lượng, các chiến dịch tấn công mạng quy mô lớn và sự cạnh tranh chiến lược ngày càng gia tăng, bất kỳ vụ án gián điệp nào cũng có thể trở thành một mảnh ghép trong cuộc cạnh tranh chiến lược toàn cầu.
Các chuyên gia an ninh cảnh báo rằng, trong thời đại thông tin và công nghệ số, việc phát hiện, phân tích và xử lý các mạng lưới gián điệp không chỉ là nhiệm vụ pháp lý mà còn là một phần của chiến lược bảo vệ lợi ích quốc gia. Những chiến dịch giám sát, thu thập dữ liệu và truy vết nghi phạm phải cân bằng giữa hiệu quả điều tra và tôn trọng quyền tự do công dân.
Vụ án tại Old Bailey một lần nữa cho thấy ranh giới giữa “chiến tranh ngầm” và “hòa bình bề mặt” đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Nếu trước đây các mối đe dọa an ninh thường gắn với sức mạnh quân sự hay những xung đột trực diện, thì nay, một nhóm nhỏ, được trang bị công nghệ hiện đại và hoạt động dưới vỏ bọc hợp pháp, cũng có thể tạo ra nguy cơ đáng kể cho một quốc gia. Bản chất của các mối đe dọa phi truyền thống chính là sự khó lường và khả năng len lỏi vào những mắt xích yếu nhất của xã hội, từ hệ thống dữ liệu, hạ tầng công nghệ đến niềm tin của công chúng.
Bài học quan trọng được rút ra ở đây là: để ứng phó hiệu quả, các quốc gia không thể chỉ dựa vào một lĩnh vực riêng lẻ. Pháp luật cần đi đôi với công nghệ, nỗ lực an ninh quốc gia cần gắn liền với hợp tác quốc tế trong chia sẻ thông tin tình báo. Chỉ khi kết hợp đồng bộ các yếu tố này, châu Âu mới có thể xây dựng được một cơ chế phòng thủ đủ mạnh để đối phó với thách thức gián điệp trong kỷ nguyên dữ liệu và công nghệ cao. Và quan trọng hơn, chính những vụ án như tại Old Bailey sẽ tiếp tục nhắc nhở rằng an ninh thế kỷ 21 không còn là câu chuyện của biên giới hữu hình, mà là một tiến trình phòng vệ liên tục, đòi hỏi sự cảnh giác, thích ứng và phối hợp bền bỉ ở cả cấp độ quốc gia lẫn quốc tế.
Theo CAND