Vào ngày 3/10/2021, Đảng Cải cách Anh (Reform UK) đã tổ chức hội nghị đầu tiên - cuộc gặp mặt kéo dài một ngày tại Manchester - chỉ cách không xa nơi Đảng Bảo thủ đang tiến hành cuộc họp lớn hơn nhiều tại Khu liên hợp hội nghị của thành phố vào cùng thời điểm.
Tại sự kiện của Đảng Cải cách, chỉ có vài trăm nhà hoạt động có mặt tại phòng họp, và Nigel Farage, lúc đó chưa phải là lãnh đạo đảng, được cho là không có mặt trong số đó. Đảng Cải cách chỉ giành được khoảng 3% số phiếu bầu và chỉ giành được hai ghế ủy viên hội đồng trong các cuộc bầu cử địa phương hồi tháng 5/2021.
Nhưng bốn năm đã tạo ra sự khác biệt.
Hội nghị thường niên của Đảng Cải cách diễn ra vào cuối tuần rồi tại Birmingham, với 5.500 vé được cho là đã bán hết. Người ta ước tính cứ năm nhà vận động hành lang của cả nước thì có một người tham dự. Đảng này hiện đã dẫn trước trong các cuộc thăm dò ý kiến suốt năm tháng qua.
Chưa bao giờ một đảng nào ngoài Đảng Bảo thủ hoặc Đảng Lao động lại dẫn đầu trong các cuộc thăm dò dư luận lâu đến vậy. Thật vậy, kể từ khi đảng này thành công trong cuộc bầu cử địa phương ở Anh hồi tháng Năm, tỷ lệ ủng hộ trung bình của đảng này luôn đạt từ 30% đến 31%, đủ để vượt xa tất cả các đối thủ.
Sự trỗi dậy của Đảng Cải cách đánh dấu khoảng thời gian dài nhất trong lịch sử mà một đảng ngoài Đảng Lao động hoặc Đảng Bảo thủ dẫn đầu trong các cuộc thăm dò
Những nỗ lực gần đây của YouGov và More in Common nhằm ước tính mức độ ủng hộ của đảng này đối với các nghị sĩ cho thấy nếu một cuộc bầu cử được tổ chức ngay bây giờ, Đảng Cải cách sẽ là đảng lớn nhất, mặc dù có thể chưa đạt được đa số tuyệt đối. Hiện tại, ông Nigel Farage - hiện đang nắm giữ vị trí lãnh đạo Đảng Cải cách - dường như có tiềm năng trở thành thủ tướng tiếp theo của Vương quốc Anh.
Câu hỏi đặt ra cho đảng là - liệu họ có thể duy trì được điều này không?
Cuộc tổng tuyển cử tiếp theo có thể sẽ diễn ra sau gần bốn năm nữa. Nhiều điều có thể xảy ra từ giờ cho đến lúc đó. Một năm sau nhiệm kỳ quốc hội trước, Đảng Bảo thủ đã dẫn trước sít sao trong các cuộc thăm dò – nhưng rồi lại thất bại thảm hại trong cuộc bầu cử mùa hè năm ngoái.
Nhưng điều gì có thể tạo nên sự khác biệt - theo cách này hay cách khác - cho triển vọng của Đảng Cải cách? Việc phân tích ai có - và ai không - ủng hộ đảng, và tại sao, sẽ cung cấp cho chúng ta những manh mối quan trọng.
Tương tự như vậy, sự hiểu biết về bối cảnh chính trị rộng lớn hơn của Vương quốc Anh, bối cảnh mà sự phân mảnh phiếu bầu khỏi các đảng chính đang mang đến cho Đảng Cải cách một cơ hội chưa từng có.
Một bệnh dịch sẽ xảy ra với cả hai ngôi nhà của họ?
Sự ủng hộ cho Đảng Cải cách có thể được coi đơn giản là một cuộc bỏ phiếu phản đối của cử tri, những người đã chán ngán với tăng trưởng chậm, dịch vụ y tế yếu kém và tỷ lệ nhập cư cao. Nếu vậy, uy tín của đảng này dường như sẽ suy yếu nếu triển vọng của đất nước tươi sáng hơn sau bốn năm nữa.
Sự bất mãn với tình hình đất nước chắc chắn là nền tảng cho sự ủng hộ đối với Đảng Cải cách. Ví dụ, theo Ipsos, 68% cử tri cảm thấy nền kinh tế sẽ trở nên tồi tệ hơn trong năm tới, tăng từ mức 43% vào thời điểm bầu cử năm ngoái và là mức cao nhất từ trước đến nay sau một năm Quốc hội mới. Trong số những người hiện đang ủng hộ Đảng Cải cách, có tới 89% tỏ ra bi quan về triển vọng kinh tế.
Sự bất mãn về kinh tế, y tế và nhập cư đang thúc đẩy sự ủng hộ của cử tri đối với Đảng Cải cách.
Trong khi đó, cuộc khảo sát Thái độ Xã hội Anh gần đây được thực hiện vào mùa thu năm ngoái, cho thấy một con số kỷ lục 59% không hài lòng với NHS (Dịch vụ Y tế Quốc gia). Trong số những người đã bỏ phiếu cho Đảng Cải cách năm ngoái, con số này thậm chí còn cao hơn - 69%.
Hầu hết cử tri cho rằng mức độ nhập cư quá cao. Một cuộc thăm dò của Opinium hồi tháng 8 cho thấy 71% cảm thấy như vậy. Nhưng gần như tất cả những người hiện đang ủng hộ Đảng Cải cách (97%) đều bày tỏ quan điểm đó.
Những người ủng hộ Đảng Cải cách không mấy tin tưởng vào khả năng của cả lãnh đạo Đảng Lao động, Thủ tướng Sir Keir Starmer, lẫn lãnh đạo Đảng Bảo thủ, bà Kemi Badenoch, trong việc giải quyết những vấn đề này. Phần lớn đều không tin tưởng vào khả năng xử lý các vấn đề kinh tế, dịch vụ y tế quốc gia (NHS) và nhập cư của Sir Keir. Tuy nhiên, nhìn chung, đánh giá của họ về năng lực của bà Badenoch cũng khá tiêu cực.
Thật vậy, những người ủng hộ Đảng Cải cách thậm chí còn ít tin tưởng vào năng lực của Sir Keir hơn so với những người ủng hộ Đảng Bảo thủ. Đồng thời, họ cũng ít tin tưởng vào năng lực của bà Badenoch hơn so với những người ủng hộ Đảng Lao động.
Ví dụ, 58% người theo Đảng Bảo thủ không tin tưởng vào khả năng xoay chuyển nền kinh tế của Ngài Keir – thấp hơn nhiều so với 76% người ủng hộ Đảng Cải cách bày tỏ quan điểm đó. Trong khi đó, 40% người ủng hộ Đảng Lao động nghi ngờ bà Badenoch có thể giải quyết được vấn đề kinh tế, thấp hơn con số 47% của những người ủng hộ Đảng Cải cách.
Một thỏi nam châm mạnh mẽ
Những người ủng hộ Đảng Cải cách dường như đã mất niềm tin vào khả năng của hai đảng cầm quyền truyền thống của Anh trong việc giải quyết những vấn đề cấp bách nhất của đất nước.
Ngược lại, họ lại có niềm tin vào ông Farage. Điều này đặc biệt đúng với vấn đề nhập cư, nhưng ông cũng được đánh giá cao về kinh tế và y tế.
Trong số những người hiện đang ủng hộ Đảng Cải cách, 84% tán thành công việc mà ông Farage đang làm - cao hơn nhiều so với con số dành cho Sir Keir trong số những người ủng hộ Đảng Lao động (62%) hoặc bà Badenoch (46%) trong số những người theo Đảng Bảo thủ.
Mặc dù ông Farage không được nhiều người ngưỡng mộ, nhưng tỷ lệ ủng hộ ông trong số cử tri nói chung vẫn khá cao so với các đối thủ của ông.
Ví dụ, trong cuộc thăm dò gần đây nhất của Opinium, nhiều người nói rằng họ không tán thành (40%) hơn là tán thành (30%) cách ông Farage điều hành công việc của mình với tư cách là lãnh đạo đảng Cải cách. Tuy nhiên, điều đó vẫn có nghĩa là nhiều người tán thành công việc ông đang làm hơn là tán thành Sir Keir (21%) hoặc bà Badenoch (16%).
Lãnh đạo Đảng Cải cách đang chứng tỏ mình là một nam châm mạnh mẽ thu hút những cử tri bất mãn vào phe của đảng mình.
Triển vọng tương lai của đảng dường như phụ thuộc rất nhiều vào việc ông Farage vẫn tiếp tục lãnh đạo. Đảng này có thể gặp khó khăn trong việc duy trì sự ủng hộ nếu ông Farage rời khỏi chính trường. Đồng thời, cử tri có thể sẽ rời bỏ đảng nếu triển vọng của đất nước được cải thiện dưới thời Đảng Lao Động, hoặc nếu bà Badenoch có thể thuyết phục họ rằng bà và đảng của bà có những giải pháp tốt hơn ông Farage.
Yếu tố Brexit
Các chính trị gia ngày nay không bàn nhiều về Brexit. Tuy nhiên, Brexit là một ranh giới lớn phân biệt rõ rệt những người ủng hộ và không ủng hộ Đảng Cải cách. Tỷ lệ ủng hộ của đảng này lên tới không dưới 53% trong số những người đã bỏ phiếu rời EU năm 2016. Ngược lại, chỉ có 11% những người ủng hộ việc ở lại EU nằm trong số những người ủng hộ Đảng Cải cách hiện tại.
Nhưng xin phép được trích dẫn sai lời một cựu thủ tướng, rằng Brexit không chỉ đơn thuần là Brexit. Những người bỏ phiếu rời EU năm 2016 có quan điểm riêng biệt về một loạt cái gọi là vấn đề văn hóa.
Họ đặc biệt quan tâm đến vấn đề nhập cư, họ nghi ngờ nhiều chính sách bình đẳng và họ có xu hướng hoài nghi về biến đổi khí hậu.
Đảng Cải cách đặc biệt được những người bỏ phiếu rời EU ưa chuộng, giành được hơn một nửa sự ủng hộ của họ
Những quan điểm này được những người có xu hướng bỏ phiếu cho Đảng Cải cách ưa chuộng, nhưng lại lệch pha so với quan điểm của đại chúng.
Theo khảo sát Thái độ Xã hội Anh mới nhất, 81% số người bỏ phiếu cho Đảng Cải cách năm ngoái tin rằng người di cư đã làm suy yếu thay vì làm giàu nền văn hóa của đất nước. Tương tự, 73% cảm thấy người di cư gây bất lợi cho nền kinh tế đất nước. Những con số này rất khác so với số liệu của đại bộ phận cử tri, chỉ 31% trong số họ tin rằng di cư đã làm suy yếu văn hóa Anh, và chỉ 32% cảm thấy điều này gây bất lợi cho nền kinh tế.
Trong khi đó, 53% cử tri thuộc Đảng Cải cách tin rằng những nỗ lực tạo cơ hội bình đẳng cho người đồng tính nữ, đồng tính nam và song tính đã "đi quá xa". Khoảng 49% cũng cho rằng như vậy khi xét tới sự bình đẳng về cơ hội cho người da đen và người châu Á, trong khi 71% bày tỏ quan điểm tương tự đối với người chuyển giới. Con số tương đương trong công chúng nói chung lần lượt là 33%, 18% và 50%.
Chỉ 33% cử tri theo Đảng Cải cách tin rằng biến đổi khí hậu chủ yếu do hoạt động của con người gây ra, ít hơn nhiều so với con số 54% của công chúng nói chung. Có tới 25% cho rằng khí hậu đang thay đổi phần lớn do các quá trình tự nhiên, một quan điểm chỉ được 8% tổng số cử tri đồng tình. Những người theo Đảng Cải cách ít ủng hộ hơn so với những cử tri khác đối với hầu hết mọi biện pháp được thiết kế để giải quyết biến đổi khí hậu.
Sự phản đối đối với chính sách nhập cư, bình đẳng về cơ hội và các biện pháp ứng phó biến đổi khí hậu là những nội dung nổi bật trong chiến dịch vận động của Đảng Cải cách
Sự phản đối đối với nhập cư, các chính sách bình đẳng cơ hội và các biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu là trọng tâm trong chiến dịch tranh cử của Đảng Cải cách – thường viện dẫn việc chi tiêu cho những vấn đề này là ví dụ điển hình cho sự lãng phí của chính phủ. Thực tế, cử tri của Đảng Cải cách cũng ít mặn mà với chi tiêu của chính phủ hơn. Chỉ một phần tư (25%) tin rằng nên tăng thuế để chi tiêu nhiều hơn cho "y tế, giáo dục và phúc lợi xã hội", thấp hơn nhiều so với 46% cử tri có cùng quan điểm.
Đảng này đang hát một giai điệu rất được ưa chuộng bởi những người ủng hộ Brexit đã được tuyển vào hàng ngũ những người ủng hộ đảng.
Làm như vậy đã giúp đảng này giành được phần lớn liên minh cử tri ủng hộ Brexit, những người đã trao cho ông Boris Johnson nhiệm vụ thực hiện Brexit vào năm 2019. Đảng Bảo thủ đã mất một phần tư số cử tri ủng hộ họ năm 2019 vào tay Đảng Cải cách trong cuộc bầu cử gần đây nhất - và giờ đây, hơn thế nữa, đảng của bà Badenoch đã mất thêm ba phần mười số cử tri vẫn trung thành với Đảng Bảo thủ vào năm ngoái. Tổng cộng, điều này có nghĩa là một nửa số cử tri đã bỏ phiếu cho ông Johnson năm 2019 hiện đang ủng hộ ông Farage.
Do đó, sự ủng hộ dành cho Đảng Bảo thủ trong số những người bỏ phiếu rời EU năm 2016 (23%) hiện chỉ cao hơn một chút so với những người ủng hộ ở lại EU (14%).
Ngay cả khi Đảng Lao động giành thắng lợi, các nhà phân tích cho rằng sự ủng hộ đối với Đảng Cải cách khó giảm sút nhanh chóng
Cốt lõi của thành công của Đảng Cải cách là sự điều chỉnh cơ bản về sở thích đảng phái của những người ủng hộ Brexit.
Điều này cho thấy, ngay cả khi Đảng Lao Động có thể giải quyết thành công các thách thức chính sách của đất nước từ nay đến cuộc bầu cử tiếp theo, sự ủng hộ dành cho Cải cách sẽ không dễ dàng biến mất. Xét cho cùng, trái ngược với Đảng Bảo thủ, Đảng Lao Động chỉ mất 1/8 số cử tri vào tay Đảng Cải cách trong cuộc bầu cử năm 2024.
Cho nên, điều then chốt cho vận mệnh của Đảng Cải cách, và cụ thể là tỷ lệ phiếu bầu của đảng này, sẽ là kết quả của cuộc chiến với Đảng Bảo thủ để giành được sự ủng hộ từ phần của nước Anh ủng hộ Brexit, bảo thủ về mặt xã hội và hoài nghi về biến đổi khí hậu. Những cử tri như vậy không đại diện cho đất nước. Tuy nhiên, họ đang cung cấp cho ông Farage một thị trường ủng hộ ngách, ít nhất là hiện tại, cho phép ông tận dụng tối đa thời tiết chính trị.
Một cảnh quan bị phân mảnh
Còn một trở ngại tiềm tàng khác đối với Đảng Cải cách. Đảng này hiện đang được hưởng lợi từ sự phân mảnh ủng hộ giữa các đối thủ.
Chúng ta đã nghe rất nhiều về việc cả Đảng Lao động và Đảng Bảo thủ đều mất phiếu bầu vào tay Đảng Cải cách. Nhưng ngay cả ở phía tự do-xã hội của nền chính trị, sự ủng hộ cũng đang dần rời xa các đảng vốn là chính thống từ trước đến nay.
Các cuộc thăm dò gần đây nhất cho thấy 9% phiếu bầu của Đảng Lao động năm 2024 đã chạy về phía Đảng Dân chủ Tự do và 6% cho Đảng Xanh.
Tỷ lệ ủng hộ 31% hiện tại của Đảng Cải cách chưa bao giờ đủ để giành chiến thắng trong một cuộc bầu cử. Nhưng trong bối cảnh chính trị phân mảnh hiện nay, khi tỷ lệ ủng hộ của cả Đảng Bảo thủ và Đảng Lao động đang ở mức thấp kỷ lục, điều đó hoàn toàn có thể.
Tuy nhiên, nếu Đảng Lao động hoặc Đảng Bảo thủ phục hồi, bức tranh sẽ rất khác.
Ví dụ, nếu Đảng Lao Động có thể ngang bằng với Đảng Cải cách ở mức 30%, chẳng hạn bằng cách áp đảo Đảng Dân chủ Tự do, Đảng Xanh và các đảng dân tộc chủ nghĩa, thì họ có thể sẽ giành được nhiều ghế hơn Đảng Cải cách. Phiếu bầu của Đảng Lao Động tập trung hơn về mặt địa lý, nghĩa là họ có khả năng chuyển đổi phiếu bầu thành ghế theo khu vực bầu cử tốt hơn Đảng Cải cách.
Đảng Cải cách hiện đang có 31% ủng hộ qua thăm dò ý kiến - một mức thường được coi là không đủ để giành chiến thắng nhưng có khả năng là đủ trong nền chính trị chia rẽ ngày nay
Do đó, việc những người không mấy mặn mà với ông Farage vẫn phân mảnh lòng trung thành hay tập hợp lại phía sau một đảng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cơ hội nắm quyền của Đảng Cải cách.
Trong khi đó, xét đến việc Đảng Cải cách nhận được rất nhiều sự ủng hộ từ những cử tri cũ của Đảng Bảo thủ, bất kỳ sự phục hồi nào của Đảng Bảo thủ sẽ là một vấn đề lớn hơn đối với ông Farage vì rất có thể họ sẽ phải lấy phiếu bầu trực tiếp từ đảng của ông.
Nếu bối cảnh chính trị thực sự bớt phân mảnh, Đảng Cải cách sẽ cần phải cân nhắc việc mở rộng sức hấp dẫn của mình ra ngoài các vấn đề cốt lõi như nhập cư, bình đẳng và biến đổi khí hậu. Bất chấp sự bi quan lan rộng về tình hình tài chính của đất nước, hiện tại, cử tri ngoài những người ủng hộ hiện tại của đảng đang ít tin tưởng vào đảng này về vấn đề kinh tế hơn là vấn đề nhập cư.
Liệu ông Farage có thể vươn ra ngoài hàng ngũ những người Anh bảo thủ về mặt xã hội hay không có thể là yếu tố then chốt nếu đảng này rốt cuộc thành công trong nỗ lực giành quyền lực.
John Curtice là Giáo sư Chính trị tại Đại học Strathclyde và là Nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Xã hội Quốc gia và Vương quốc Anh trong một châu Âu đang thay đổi.
Theo BBC News Tiếng Việt