Na Uy đã mở đường cho phụ nữ tham gia quân đội vào năm 1985, và trở thành quốc gia châu Âu đầu tiên áp dụng nghĩa vụ quân sự cho phụ nữ 30 năm sau đó
Từ ngày 1/4/2025, bất kỳ phụ nữ Đan Mạch nào đủ 18 tuổi sẽ phải đến trung tâm đánh giá năng lực quân sự và rút thăm từ một thùng quay kiểu xổ số.
Sau đó, nếu số tình nguyện viên tham gia nghĩa vụ quân sự không đủ, các nhà tuyển quân sẽ gọi nhập ngũ dựa trên kết quả xổ số của phụ nữ. Ai bốc được số càng thấp thì khả năng bị gọi đi nghĩa vụ càng cao.
Đan Mạch luôn áp dụng nghĩa vụ quân sự cho nam giới, nhưng giờ đây, lần đầu tiên, phụ nữ cũng được đưa vào và tham gia cùng một hình thức rút thăm.
Quyết định bắt buộc phụ nữ nhập ngũ được Đan Mạch đưa ra vào năm 2024, hai năm sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine, và theo sau những bước đi tương tự của Na Uy và Thụy Điển.
Trong 10 năm qua, số lượng tình nguyện viên luôn đủ nên không ai bị bắt buộc tòng quân, nhưng Đan Mạch muốn nhiều người trẻ thực hiện nghĩa vụ quân sự hơn, có thể dẫn đến những thay đổi trong các năm tới.
Quan điểm của các phụ nữ trẻ Đan Mạch về thực hiện nghĩa vụ quân sự rất đa dạng.
"Tôi không muốn chết. Và tôi không muốn mắc chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD). Hơn nữa, là một phụ nữ, tôi cũng sợ cuộc sống trên chiến trường", Isabella, người bốn năm nữa sẽ đến tuổi tham gia nghĩa vụ quân sự cho biết.
"Tôi cho rằng thật tuyệt vời khi chúng tôi được tham gia vào một hoạt động mà trước đây vốn được coi là chỉ dành cho nam giới", Sarah, 19 tuổi, chia sẻ tại một trung tâm đánh giá năng lực quân sự, địa điểm cô đang tình nguyện tòng quân.
Việc phụ nữ tham gia nghĩa vụ quân sự đã được thực hiện từ năm 1998, và trong năm 2024, một phần tư số người hoàn thành nghĩa vụ quân sự ở quốc gia này là nữ giới.
Quân đội không phân biệt giới tính
Na Uy, quốc gia đầu tiên ở châu Âu áp dụng chế độ nghĩa vụ quân sự không phân biệt giới tính, đã đưa ra quyết định này vào năm 2013, một phần dựa trên niềm tin rằng tất cả công dân nên có quyền và trách nhiệm như nhau.
Thụy Điển đã theo gót Na Uy vào năm 2017, sau khi Nga sáp nhập Crimea, và đến năm 2020, Hà Lan đã thông qua luật cho phép cả phụ nữ và nam giới tham gia nghĩa vụ quân sự - mặc dù việc nhập ngũ vẫn là tự nguyện đối với tất cả mọi người.
Gần đây hơn, các quốc gia vùng Baltic (Estonia, Latvia và Litva), vốn được nhiều người coi là mục tiêu tiếp theo có khả năng bị Nga xâm lược, đã bắt đầu thảo luận về việc bắt buộc phụ nữ nhập ngũ.
Phụ nữ có thể tình nguyện tham gia nghĩa vụ quân sự ở Đan Mạch kể từ năm 1998
"Những sự kiện năm 2022 liên quan đến cuộc xâm lược Ukraine của Nga đã làm thay đổi cuộc thảo luận này", Eleri Lillemäe, nhà nghiên cứu tại Học viện Quân sự Estonia, cho biết. "Tôi nghĩ đây là điều không ai ngờ tới."
Bộ trưởng Quốc phòng Latvia Andris Spruds đã thúc đẩy việc bắt buộc nhập ngũ đối với phụ nữ vào năm 2028. Ông cho biết có nhiều lý do cho việc này.
"Bởi vì chúng tôi sống cạnh một quốc gia gây hấn. Bởi vì chúng tôi cần tăng cường khả năng phòng thủ toàn diện một cách mạnh mẽ. Chúng tôi cũng cần đảm bảo rằng công dân của mình có quyền và nghĩa vụ bình đẳng trong việc bảo vệ quốc phòng, an ninh quốc gia. Và đó là lý do tại sao, về nguyên tắc, vâng, với tư cách là một bộ trưởng, tôi ủng hộ một cách tiếp cận không phân biệt giới tính", ông nói.
Tỷ lệ sinh giảm
Nhưng việc giảm số lượng nam thanh niên nhập ngũ cũng là một vấn đề.
Ở một quốc gia có dân số chưa đến hai triệu người, mỗi đứa trẻ đều quan trọng. Tỷ lệ sinh của Latvia - số con trung bình mà một phụ nữ sinh ra - đã giảm xuống còn 1,36. Để dân số duy trì ổn định, cần tỷ lệ 2,1. Các quốc gia vùng Baltic khác cũng đối mặt mới mức sinh thấp, lần lượt là 1,31 và 1,18 con/phụ nữ ở Estonia và Lithuania.
Do đó, theo bà Eleri Lillemäe, việc bắt buộc phụ nữ nhập ngũ ở các quốc gia Baltic là điều không thể tránh khỏi xét về mặt số học.
"Trục trặc sẽ xảy ra vào khoảng năm 2040, bởi vì tỷ lệ sinh của hai hoặc ba năm qua quá thấp đến mức nếu chúng tôi vẫn trong tình trạng an ninh như hiện nay, thì chúng tôi sẽ không có đủ người", bà nói.
Bà lấy ví dụ về đất nước Estonia của mình. Hiện tại, Estonia gọi nhập ngũ khoảng 40% nam thanh niên trong độ tuổi và đủ điều kiện, bằng cách chọn những người có thể lực tốt nhất. Nếu muốn giữ nguyên số lượng lính nghĩa vụ, thì đến năm 2040, khoảng 90% nam giới sẽ phải tòng quân.
"Chúng tôi hoặc phải mở rộng đối tượng tuyển quân, hoặc phải tìm những cách khác", bà Lillemäe nói.
Tại Litva, vấn đề nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nữ giới đang được tranh luận công khai, nhưng cũng như ở Latvia, các chính trị gia vẫn còn chia rẽ.
Giống như Phần Lan, cả ba quốc gia vùng Baltic đều áp dụng hình thức nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nam giới, trong khi phụ nữ có thể lựa chọn tham gia hoặc không. Ba Lan, quốc gia giáp với vùng Kaliningrad của Nga, đang có kế hoạch khôi phục chương trình huấn luyện quân sự cho tất cả nam giới từ năm 2026, và cho biết phụ nữ cũng sẽ có thể tình nguyện.
Bài học từ Ukraine
Theo bà Eleri Lillemäe, cuộc chiến ở Ukraine đã cho thấy tầm quan trọng của việc chuẩn bị cho phụ nữ tham chiến. Bộ Quốc phòng Ukraine cho biết hơn 70.000 người đang phục vụ trong lực lượng vũ trang, trong đó 5.000 người ở tiền tuyến.
"Họ là ví dụ điển hình nhất cho thấy cần có phụ nữ trong quân đội, cần có sự đóng góp của tất cả mọi người khi đất nước lâm vào tình thế vô cùng khó khăn", bà Lillemäe nói.
Tại Ukraine, tuy quân đội đang thiếu nhân lực, nhưng không chính trị gia nào kêu gọi áp dụng nghĩa vụ quân sự đối với phụ nữ.
Cuộc chiến ở Ukraine cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của NATO trong việc bảo vệ châu Âu.
Một phần dưới áp lực từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, các thành viên NATO đã đồng ý tăng chi tiêu quốc phòng tại hội nghị thượng đỉnh ở The Hague vào mùa hè 2025.
Tuy nhiên, các quốc gia châu Âu cũng nhận thức được rằng họ không thể phụ thuộc hoàn toàn vào Mỹ để bảo vệ mình nữa, và phải tự chủ hơn.
NATO đã điều thêm quân tới Đông Âu kể từ khi Nga xâm lược toàn diện Ukraine
Đức hiện đang thảo luận về các đề xuất áp dụng nghĩa vụ quân sự tự nguyện vào năm 2026, trong khi Pháp muốn cải tổ chương trình nghĩa vụ quân sự tự nguyện hiện tại để tập trung hơn vào huấn luyện chiến đấu.
Bản chất và thời gian của nghĩa vụ quân sự khác nhau giữa các quốc gia, một số quốc gia đưa lính nghĩa vụ vào các đơn vị quân đội thường trực, một số nước đưa lính nghĩa vụ vào các đơn vị thường trực, trong khi một số quốc gia khác lại huấn luyện riêng biệt.
Sự ủng hộ của công chúng đối với nghĩa vụ quân sự bắt buộc cũng khác nhau. Một cuộc thăm dò do Hội đồng Đối ngoại Châu Âu ủy nhiệm vào tháng 5/2025 cho thấy đa số người dân ở Pháp, Đức và Ba Lan ủng hộ mạnh mẽ hoặc có xu hướng ủng hộ việc tái áp dụng nghĩa vụ quân sự bắt buộc.
Khi đề cập đến nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với phụ nữ, Đan Mạch gặp sự phản đối nhẹ, nhưng tại các quốc gia Baltic, các cuộc thăm dò cho thấy chỉ một số ít ủng hộ ý tưởng này.
"Tất nhiên, xã hội Latvia đang tranh luận về vấn đề này, và phần lớn xã hội Latvia hiện nay khá dè dặt về cách tiếp cận như vậy", Bộ trưởng Quốc phòng Andris Spruds thừa nhận.
Nhưng ông chỉ ra rằng Latvia chậm hơn nhiều so với Estonia và Lithuania trong việc khôi phục chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nam giới.
"Ở Latvia, chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc chỉ được áp dụng trở lại vào năm 2023. Vì vậy, việc này cũng mất một thời gian."
An toàn cho phụ nữ
Một vấn đề khác là cơ sở hạ tầng. Hầu hết các quân đội không có đủ khả năng để tiếp nhận thêm nhiều tân binh một cách đột ngột. Họ cần xây dựng thêm nhiều doanh trại và huấn luyện những người đào tạo.
Họ cũng cần mua quân phục và trang bị mới, vì bộ đồ tiêu chuẩn dành cho nam giới không phù hợp với cơ thể phụ nữ.
Và nhiều câu hỏi đã được đặt ra về văn hóa quân đội, rằng liệu quân đội có phải là một nơi an toàn cho phụ nữ hay không.
"Chúng tôi đã có các cuộc họp với tổ chức cựu chiến binh nữ ở Đan Mạch, và theo họ, chuyện phụ nữ ở trong quân đội Đan Mạch là không hề dễ dàng. Đã có những vấn đề liên quan đến môi trường độc hại", bà Louise Vinter Alis, Chủ tịch Hội Phụ nữ Đan Mạch, cho biết.
Bộ trưởng Quốc phòng Đan Mạch cảnh báo rằng Nga có thể tấn công một quốc gia NATO trong vòng 5 năm
Một cuộc khảo sát do Bộ Quốc phòng Đan Mạch thực hiện vào năm 2023 cho thấy 20,3% phụ nữ trong quân đội nước này đã từng trở thành đối tượng hoặc bị quấy rối tình dục không mong muốn trong 12 tháng trước đó. Bộ này cho biết sẽ tiếp tục nỗ lực xóa bỏ tình trạng lạm dụng, đồng thời chỉ ra rằng tỷ lệ phụ nữ bị ảnh hưởng vẫn thấp hơn so với toàn xã hội Đan Mạch nói chung.
Ở phía bên kia Biển Baltic, Bộ trưởng Andris Spruds tin tưởng rằng quân đội Latvia không phải là nơi nguy hiểm đối với phụ nữ - dù là những người hiện đang phục vụ với tư cách tình nguyện viên (chiếm 18% tổng số quân nhân) - lẫn những người có khả năng bị gọi nhập ngũ trong tương lai.
"Đúng vậy, đây là một môi trường hòa nhập," ông nói. "Hiện tại, đó là một nơi an toàn trong lực lượng vũ trang."
Chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nữ giới là điều khá hiếm trên thế giới. Năm 2019, Trung tâm Nghiên cứu Pew báo cáo rằng chế độ nghĩa vụ quân sự toàn dân tồn tại ở Israel và Triều Tiên, cũng như ở ít nhất bốn quốc gia châu Phi: Eritrea, Mali, Morocco và Tunisia.
Thông thường, nam giới và phụ nữ thực hiện nghĩa vụ quân sự sẽ trở thành một phần của lực lượng dự bị, và có thể được gọi đi tập huấn thêm trong những năm tiếp theo, hoặc được yêu cầu chiến đấu trong thời chiến.
Đối với nhiều người ở châu Âu, chủ đề nghĩa vụ quân sự bắt buộc - chưa kể đến nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nữ giới - dường như xuất hiện một cách đột ngột. Mặc dù vậy, bà Eleri Lillemäe vẫn cho rằng mọi thứ đang diễn ra chưa nhanh như mong đợi.
"Đan Mạch đã đưa ra quyết định rất nhanh, và họ đã hành động nhanh chóng một cách bất ngờ," bà nói. "Nhưng các quốc gia khác thì chỉ nói mà không hành động."
Bài viết này nằm trong loạt bài về Phụ nữ Toàn cầu của BBC World Service, kể những câu chuyện quan trọng nhưng ít được biết đến trên thế giới
Theo BBC News Tiếng Việt