Một cuộc điều tra của BBC tiết lộ rằng một mạng lưới tội phạm người Kurd đang tạo điều kiện cho những người di cư làm việc bất hợp pháp tại các cửa hàng tiện lợi trên các con phố lớn trên khắp nước Anh.
Các giám đốc công ty giả mạo được trả tiền để điền tên mình vào các giấy tờ hợp pháp, và có hàng chục doanh nghiệp được niêm yết trên Cơ quan đăng ký doanh nghiệp Vương quốc Anh (Companies House), nhưng không tham gia điều hành chúng.
Hai phóng viên điều tra, bản thân là người Kurd, đã đóng giả làm người xin tị nạn và được cho biết họ có thể dễ dàng tiếp quản, điều hành một cửa hàng và kiếm lợi nhuận lớn từ việc bán thuốc lá điện tử và thuốc lá lậu.
Chúng tôi đã tìm thấy mối liên hệ giữa mạng lưới tội phạm này với hơn 100 cửa hàng tiện lợi, tiệm cắt tóc và tiệm rửa xe, hoạt động từ thành phố Dundee ở Scotland đến phía nam hạt Devon ở Anh.
Tuy nhiên, một điều tra viên tội phạm tài chính nói với BBC rằng ông tin rằng mạng lưới này còn rộng hơn thế nữa.
Bộ Nội vụ cho biết họ sẽ điều tra những phát hiện của BBC.
Phản ứng trước cuộc điều tra của chúng tôi, Bộ trưởng Nội vụ Shabana Mahmood nói:
"Lao động bất hợp pháp và các hoạt động tội phạm có tổ chức liên quan tạo ra động lực để nhiều người tìm cách nhập cư trái phép vào Anh. Chúng tôi sẽ không dung thứ cho điều đó."
Lần đầu tiên, chúng tôi có thể tiết lộ hoạt động bên trong của một hệ thống tội phạm cho phép những người xin tị nạn làm việc công khai trên các con phố lớn ở Vương quốc Anh, trong các cửa hàng tiện lợi chủ yếu kiếm lời từ thuốc lá và thuốc lá điện tử bất hợp pháp.
Một người cho biết doanh thu hàng tuần từ thuốc lá lậu ở cửa hàng của anh ta có thể "đôi khi lên tới 3.000 bảng (khoảng 103 triệu VND)".
Những người đứng sau điều hành mọi việc – gọi là các "giám đốc ma" – mỗi người có hàng chục doanh nghiệp đăng ký tại Cơ quan đăng ký doanh nghiệp Anh, nhưng trong nhiều trường hợp họ không hề tham gia điều hành thực tế.
"Mấy cửa hàng đó không thuộc về tôi, chỉ là đứng tên tôi thôi," một người trong số họ nói với các phóng viên điều tra của BBC.
Nhiều doanh nghiệp kiểu này bị giải thể sau khoảng một năm, rồi lại được mở lại với vài thay đổi nhỏ trong giấy tờ đăng ký kinh doanh chính thức.
Theo một điều tra viên về tội phạm tài chính, những doanh nghiệp này "có đầy đủ các dấu hiệu cảnh báo đỏ" về việc có liên quan đến tội phạm có tổ chức.
Trong quá trình điều tra, chúng tôi phát hiện ra rằng:
- Một người xin tị nạn có đơn bị từ chối đã tìm cách bán lại một cửa hàng cho phóng viên điều tra bí mật của chúng tôi với giá 18.000 bảng Anh (khoảng 618 triệu VND).
- Một nhóm Facebook của người Kurd đăng hàng chục tin rao bán các cửa hàng tạp hóa, tiệm cắt tóc, tiệm rửa xe và quán bán đồ ăn mang đi.
- Các "giám đốc ma" thu tới 300 bảng (khoảng 10,3 triệu VND) mỗi tháng của người lao động bất hợp pháp để đứng tên đăng ký các cửa hàng tạp hóa thay cho họ.
- Một số thợ xây người Kurd nhận xây các khoang tinh vi để cất giấu thuốc lá và thuốc lá điện tử lậu - đủ để qua mặt cả chó nghiệp vụ.
- Một số người xin tị nạn nói họ bị Bộ Nội vụ bỏ mặc trong tình trạng pháp lý lấp lửng và phải làm việc 14 giờ mỗi ngày trong các cửa hàng tạp hóa với mức lương chỉ khoảng 4 bảng (137.000 VND) một giờ.
Hai nhà báo người Kurd tham gia cuộc điều tra của chúng tôi hiểu rõ rằng căng thẳng liên quan đến vấn đề nhập cư đang ở mức cao.
Họ lo ngại rằng việc đưa tin về các hoạt động phi pháp trong cộng đồng người Kurd có thể kích động sự thù địch.
Một trong hai người, từng là người xin tị nạn, nói: "Tôi muốn đóng vai trò trong việc phanh phui những hoạt động bất hợp pháp này […] để nói thật rõ rằng họ không đại diện cho chúng tôi."
Chúng tôi đã tìm thấy hàng chục bài đăng quảng cáo bán các cửa hàng tiện lợi trên khắp Vương quốc Anh
Trong hơn bốn tháng, chúng tôi đã theo dõi một nhóm Facebook của người Kurd, nơi các cơ sở kinh doanh trên khắp Vương quốc Anh được rao bán.
Các quảng cáo mới xuất hiện mỗi tuần.
Các phóng viên đã liên hệ với ba người rao bán các cửa hàng tiện lợi ở thị trấn Crewe, thành phố Hull và thành phố Liverpool.
Những người này cho biết họ quan tâm đến việc mở một cửa hàng tiện lợi và buôn bán thuốc lá lậu.
Tại hạt Cheshire, một người đàn ông điều hành cửa hàng tạp hóa nhỏ mang tên Top Store ở Crewe nói rằng ông sẽ bán cửa hàng của mình cho một phóng viên với giá 18.000 bảng tiền mặt.
Người chủ cửa hàng, tự xưng là Surchi, trấn an phóng viên của chúng tôi rằng "bạn không cần bất cứ giấy tờ gì" để sở hữu và điều hành một cửa hàng tạp hóa với tư cách là người xin tị nạn.
Surchi nói với chúng tôi rằng bản thân ông là người Kurd xin tị nạn, đến Anh vào năm 2022, nhưng đơn xin tị nạn của ông đã bị từ chối.
Khi BBC sau đó đối chất với ông, Surchi nói rằng ông có giấy tờ chứng minh quyền được làm việc.
Chúng tôi đã yêu cầu ông cho xem những giấy tờ này, nhưng ông chưa cung cấp.
Những người xin tị nạn thông thường không có quyền làm việc tại Vương quốc Anh trong khi đơn xin tị nạn của họ đang được xử lý.
Chỉ trong những trường hợp đặc biệt họ mới được cấp phép làm việc, và chịu sự ràng buộc bởi các điều kiện rất nghiêm ngặt.
Nếu người xin tị nạn được phép làm việc, họ chỉ có thể nộp đơn vào những công việc nằm trong Danh sách Mức lương Di trú (Immigration Salary List).
Các công việc đó không bao gồm quản lý cửa hàng hoặc nhân viên bán hàng.
Giống như các phóng viên ngầm của chúng tôi, Surchi nói rằng ông đến từ Khu vực tự trị Kurdistan của Iraq - một vùng nằm giữa biên giới Iraq, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Syria.
Khu vực này thường được gọi là Kurdistan, nhưng không phải là một quốc gia độc lập.
Để tránh bị cơ quan chức năng soi xét, Surchi nói rằng ông trả cho một người tên là "Hadi" khoảng 250 bảng mỗi tháng để người này đứng tên trên các giấy tờ chính thức.
Surchi giải thích: "Đó là công việc của anh ta, và có lẽ anh ta đang đứng tên cho khoảng 40 đến 50 cửa hàng. Không có vấn đề gì đâu, anh ta không quan tâm anh bán gì."
Việc này giúp Surchi tránh bị cơ quan di trú phát hiện và bán bất cứ thứ gì anh ta muốn.
Surchi nói rằng mình chưa bao giờ đóng thuế hội đồng và phóng viên của chúng tôi cũng sẽ không cần đăng ký công ty một cách chính thức.
Nhân viên kiểm soát di trú chỉ ghé qua một lần trong vòng năm năm qua, khi Surchi không có mặt tại cửa hàng, ông nói trong khi chào mời chúng tôi mua cửa hàng của ông.
Ông Surchi nói họ chưa bao giờ quay lại.
Người chủ cửa hàng, Surchi (bên phải), đã nói chuyện với một trong các phóng viên ngầm của chúng tôi về việc bán lại cửa hàng tạp hóa của mình với giá 18.000 bảng Anh
Ông Surchi cho biết Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại đã đột kích cửa hàng một lần và ông đã bị phạt 200 bảng Anh vì bán thuốc lá và thuốc lá điện tử bất hợp pháp.
Chủ cửa hàng ở Anh bị bắt quả tang bán những mặt hàng này có thể bị phạt tới 10.000 bảng Anh, nhưng lợi nhuận thu được từ những sản phẩm này vượt xa số tiền phạt.
Trong chuyến tham quan cơ sở, ông Surchi dẫn chúng tôi ra ngoài một cái gọi là "xe cất giấu", nơi ông cho biết đã giấu phần lớn hàng hóa của mình cho đến 17 giờ mỗi ngày, khi các nhân viên của Trading Standards (Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại) kết thúc một ngày làm việc.
Ông cũng nói với phóng viên của chúng tôi rằng "các bạn có thể tạo một chỗ cất giấu" cho hàng hóa trong tầng hầm của cửa hàng - nơi ông cũng cho thấy cách ông đã can thiệp vào công tơ điện để tránh phải trả tiền tiện.
Ông Surchi đã bán thuốc lá điện tử cho một nhóm thanh thiếu niên khi chúng tôi đang ở cửa hàng. "Tôi có những khách hàng 12 tuổi, tôi không thấy có vấn đề gì", ông ta nói.
Khách hàng thanh toán bằng máy quẹt thẻ vào tài khoản ngân hàng, ông giải thích.
Ông cho biết cả máy quẹt thẻ và tài khoản ngân hàng đều thuộc về một người họ hàng, chủ sở hữu một cửa hàng tiện lợi cách đó 24km ở thành phố Stoke.
'Tay nghề tinh xảo' để đánh lừa chó nghiệp vụ
Trên Facebook, chúng tôi phát hiện các thợ xây người Kurd sẵn sàng giúp che giấu thuốc lá điện tử và thuốc lá lậu.
Một phóng viên của chúng tôi đăng tin rằng anh vừa mua một cửa hàng tạp hóa ở Manchester và đang tìm "một chuyên gia để xây một khoang giấu thuốc lá trong cửa hàng".
Có sáu thợ xây liên hệ.
Một người gửi cho chúng tôi một đoạn video cho thấy một thứ trông giống như một chiếc máy bán thuốc lá lậu được giấu trong gác xép, khi bấm nút thì các gói thuốc sẽ rơi qua một máng xuống một lỗ thông bí mật bên dưới.
Thợ xây nói đó là "tay nghề tinh xảo" và chi phí là 6.000 bảng (khoảng 206 triệu VND), đồng thời khẳng định thiết kế này đảm bảo qua mặt được cả chó nghiệp vụ của Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại.
Một mạng lưới các giám đốc ma
Khi chúng tôi đi sâu tìm hiểu ai là người đứng tên sở hữu hợp pháp các cửa hàng tạp hóa này, một mạng lưới "giám đốc ma" bắt đầu lộ diện.
Một cái tên xuất hiện nhiều lần là Hadi Ahmad Ali - người ở Birmingham mà Surchi nói rằng ông phải trả phí hàng tháng.
Chúng tôi phát hiện ông Ahmad Ali có tên trên trang Cơ quan đăng ký doanh nghiệp Vương quốc Anh, được ghi là người Iraq, khoảng 40 tuổi, và là giám đốc của hơn 50 doanh nghiệp khác - gồm cửa hàng tạp hóa, tiệm cắt tóc và trạm rửa xe.
Một phóng viên của chúng tôi đã gọi điện cho ông, giả làm người xin tị nạn muốn mua lại cửa hàng ở Crewe để bán thuốc lá lậu.
Ông Ahmad Ali nói cửa hàng đó không thuộc sở hữu của ông, nhưng hợp đồng thuê đứng tên ông.
Ông xác nhận rằng có thể tiếp tục để cửa hàng đứng tên ông cho phóng viên ngầm của chúng tôi, với mức phí từ 250 đến 300 bảng (8.5 triệu - 10.3 triệu VND) mỗi tháng.
Ông cũng nói có thể cố gắng cung cấp thẻ ngân hàng cho cửa hàng:
"Tôi có thể đảm bảo 50% rằng tôi sẽ lo được cho anh một thẻ ngân hàng. Tôi còn có sáu đến bảy cửa hàng khác đứng tên tôi ở Hull và những nơi khác."
Ông Ahmad Ali hiện vẫn được ghi là giám đốc tại một số doanh nghiệp trên trang Cơ quan đăng ký doanh nghiệp.
Sau đó, chúng tôi được biết rằng vào tháng 10/2024, ông đã bị cấm đảm nhiệm chức vụ công ty trong vòng năm năm.
Chúng tôi đã phát hiện Hadi Ahmad Ali (trái) và Ismaeel Farzanda (phải) có liên đới với hơn 70 doanh nghiệp - bao gồm các cửa hàng tạp hóa, trạm rửa xe và tiệm cắt tóc
Lệnh cấm được đưa ra sau các vụ bán thuốc lá bất hợp pháp - trong đó có khách hàng là một thanh niên 16 tuổi, tại một cửa hàng đứng tên ông Ahmad Ali ở thị trấn Chorley, Lancashire.
Riêng tại hạt Lincolnshire, ông ta đã nhận tội liên quan đến việc bán thuốc lá bất hợp pháp và bị kết án sáu tháng tù, hưởng án treo 18 tháng.
Khi bị BBC đối chất sau đó, ông Ahmad Ali nói với chúng tôi rằng các cửa hàng tạp hóa này không liên quan gì đến ông, và ông đã liên hệ với Cơ quan đăng ký doanh nghiệp để gỡ tên mình khỏi các doanh nghiệp.
Người phát ngôn của cơ quan này cho biết hiện họ "có nhiều quyền hạn hơn để chia sẻ thông tin và hỗ trợ các cuộc điều tra thực thi pháp luật".
"Trong những trường hợp nghi ngờ có vi phạm, thông tin và tình báo được chia sẻ với các đối tác liên quan."
Điều tra của chúng tôi cho thấy ông Ahmad Ali có liên đới với một người khác, Ismael Ahmedi Farzanda, người cũng là giám đốc "ma" và của 25 cửa hàng tạp hóa.
Tên ông Farzanda xuất hiện vì hồ sơ tại Cơ quan đăng ký doanh nghiệp cho thấy ông này đã tiếp quản vị trí giám đốc công ty từ ông Ahmad Ali tại bảy cửa hàng tạp hóa. Hai người cũng cùng đứng tên đồng giám đốc tại một cửa hàng ở thị trấn Blackpool.
Một phóng viên của chúng tôi đã gọi được cho ông Farzanda, và cũng nói với ông ta câu chuyện tương tự như đã kể với ông Ahmad Ali.
'Tôi chỉ đăng ký tên tôi ở các cửa hàng này cho người khác thôi,' ông Farzanda nói, cũng giống ông Ahmad Ali, ông này cư trú tại West Midlands.
Ông ta cho biết một "kế toán" sẽ lo giấy tờ, tài khoản ngân hàng và các khoản thanh toán cho ông, và rằng không có vấn đề gì nếu chúng tôi bán thuốc lá bất hợp pháp.
Yêu cầu duy nhất của ông là nếu chúng tôi (phóng viên ngầm) bị cảnh sát bắt, thì phải thông báo ngay cho ông.
"Nếu các ông biết mình bị bắt, hãy nói với chúng tôi để trong các cuộc phỏng vấn chúng tôi có thể đổi tên và không gặp rắc rối gì," ông nói với phóng viên.
Ông Farzanda bị phạt 4.500 bảng (khoảng 154 triệu VND) vào tháng Tám sau khi một cửa hàng đứng tên ông ở Haslingden, Lancashire, bị phát hiện bán thuốc lá điện tử bất hợp pháp cho một thanh thiếu niên 14 tuổi, theo truyền thông địa phương.
17 cửa hàng đứng tên ông Ahmad Ali và ông Farzanda đã bị khám xét kể từ năm 2021, nơi thuốc lá và thuốc lá điện tử bất hợp pháp bị thu giữ, theo xác nhận của nguồn tin từ Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại.
"Mặc dù trong các giấy tờ chính thức ghi là đến từ Iran, ông Farzanda nói với phóng viên bí mật của chúng tôi rằng ông thực ra đến từ quận Sharazoor, ở nước láng giềng Iraq.
Cả hai phóng viên bí mật của chúng tôi đều nói rằng họ biết một số người Kurd đã đến Vương quốc Anh bằng thuyền nhỏ và giả vờ là người Iran, vì tin rằng việc xin tị nạn sẽ có cơ hội thành công cao hơn.
Sau khi được chúng tôi cho xem bằng chứng, ông Farzanda phủ nhận tất cả các cáo buộc mà BBC đưa ra.
Khi xem xét các hồ sơ chính thức liên quan đến tất cả các công ty do ông Ahmad Ali và ông Farzanda đứng tên, chúng tôi phát hiện một xu hướng đáng ngờ.
Chúng tôi phát hiện các công ty hoạt động trong một năm, sau đó giải thể, rồi lại được lập lại - mỗi lần với cách viết tên doanh nghiệp hơi khác nhau. Tên và ngày sinh của hai người nói trên cũng được thay đổi đôi chút.
"Tại sao họ làm vậy? Khả năng lớn nhất là để trốn thuế và tránh sự giám sát của các cơ quan chức năng," ông Graham Barrow, điều tra viên tội phạm tài chính, nói khi chúng tôi đưa các dữ liệu cho ông xem.
Chúng tôi cũng đã xác nhận thông tin về hai giám đốc "ma" khác - với tổng cộng 40 công ty đứng tên họ.
Mạng lưới giám đốc công ty trên toàn Vương quốc Anh, với hơn 100 vị trí giám đốc chỉ đứng tên bốn cá nhân, "đầy đủ các dấu hiệu liên đới với các mạng lưới tội phạm có tổ chức," ông Barrow cho biết.
Mạng lưới các doanh nghiệp do BBC xác định có thể còn rộng hơn trên khắp cả nước, ông Barrow nói: "Tôi chắc chắn rằng con số này là hàng trăm. Nó có thể còn lớn hơn thế nữa."
Chúng tôi đã tới thăm hơn một chục cửa hàng tiện lợi có liên đới với mạng lưới giám đốc "ma" này.
Ở mọi nơi, câu chuyện đều như nhau - các cửa hàng nằm trên các phố lớn bị xuống cấp ở một số khu vực nghèo nhất Vương quốc Anh, như Blackpool, Bradford, Huddersfield và Hull.
Tất cả, trừ một cửa hàng, đều bán thuốc lá giả hoặc thuốc lá lậu với giá khoảng bốn bảng một bao, thay vì giá trung bình tại Anh là 16 bảng (khoảng 550.000 VND) cho một bao 20 điếu.
Theo Cơ quan Thuế và Hải quan Hoàng gia (HMRC), việc bán thuốc lá và thuốc lá điện tử bất hợp pháp khiến nước Anh thiệt hại ít nhất 2,2 tỷ bảng tiền thuế
Cũng như câu chuyện của ông Surchi ở Crewe, cuộc điều tra của chúng tôi còn tiết lộ chi tiết về những người tị nạn người Kurd lao động bất hợp pháp khác.
Một nhân viên tại một cửa hàng tiện lợi ở Blackpool, có liên đới với một trong các giám đốc "ma", cho biết anh ta đã rời một khách sạn dành cho người tị nạn ở Liverpool để làm ca 14 giờ mỗi ngày tại cửa hàng.
"Đổi lại tôi nhận được 60 - 65 bảng [mỗi ngày]," anh này nói.
"Trong ba tháng, tôi chỉ làm với 50 bảng [mỗi ngày]."
Anh ta cho biết đã được Cơ quan Nội vụ phỏng vấn cách đây bốn tháng, nhưng từ đó chưa nghe gì thêm.
Cửa hàng đã bị Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại kiểm tra ba lần, nhưng anh ta nói này việc này là "chẳng có nghĩa lý gì".
"Chỉ cần đưa họ bất kỳ cái tên nào và họ sẽ bỏ đi," anh ta giải thích.
Anh cho biết mỗi khi bị hỏi tên, anh sẽ đưa tên của ca sĩ người Kurd nổi tiếng, Aziz Waisi.
Tuy nhiên, anh ta cũng bày tỏ lo ngại về lực lượng quản lý di trú: "Họ [Cơ quan Tiêu chuẩn Thương mại] chỉ lấy thuốc lá rồi đi, nhưng cơ quan di trú bắt bạn phải lấy dấu vân tay."
Chúng tôi cũng phát hiện một người Kurd khác - là nhân viên tại một cửa hàng ở Salford - cửa hàng này đứng tên Ismaeel Farzanda, cho biết anh ta đang trong tình trạng "treo".
"Tôi đã ở đây sáu tháng nhưng vẫn chưa nộp đơn xin tị nạn," anh ta nói.
Người đàn ông 42 tuổi này cho biết anh ta lần đầu đặt chân đến Anh khi còn là thiếu niên, trước khi quay trở về Kurdistan.
Người này nói rằng anh ta đã trở lại Anh trong năm nay và "họ tìm thấy hồ sơ dấu vân tay trước đây của tôi nhưng không có gì xảy ra."
Anh ta cho biết đang ở nhờ nhà bạn.
"Thật lòng, tất cả chúng tôi đều đang vật lộn ở đây và không biết phải làm gì," anh ta nói.
Chính phủ Anh cho biết họ đã tăng số vụ đột kích lên 51% và trong năm nay đã nâng mức phạt đối với các doanh nghiệp lên 60.000 bảng Anh cho mỗi người bị phát hiện làm việc bất hợp pháp.
Bộ trưởng Nội vụ Shabana Mahmood bổ sung rằng chính phủ đã "tịch thu hàng triệu bảng Anh hàng hóa không có giấy phép, cấm các giám đốc đáng ngờ và trục xuất hơn 35.000 người không có quyền cư trú tại Anh."
Phill Edwards và Kirstie Brewer tường thuật bổ sung / Theo BBC News Tiếng Việt