Các bằng chứng khoa học gần đây cho thấy mối liên hệ giữa sữa và sức khỏe xương phức tạp hơn nhiều so với thông điệp quen thuộc trong sách giáo khoa hay quảng cáo.
Trong nhiều thập kỷ, sữa được coi là “người bạn đồng hành” không thể thiếu của sức khỏe, đặc biệt nhờ thông điệp quen thuộc: “Uống sữa để có xương chắc khỏe”. Hình ảnh những ly sữa xuất hiện trong sách giáo khoa, quảng cáo và các chương trình dinh dưỡng học đường đã ăn sâu vào nhận thức của hàng triệu người. Nhưng các nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy, câu chuyện không đơn giản như vậy.
Sữa và xương - mối liên hệ không tuyệt đối
Canxi là dưỡng chất thiết yếu, đóng vai trò quan trọng cho hoạt động của thần kinh, cơ bắp, tim mạch, cũng như sức khỏe của xương và răng.
Tuy nhiên, giống như hầu hết các dưỡng chất khác, cơ thể chỉ cần một lượng nhất định. Hướng dẫn dinh dưỡng của Mỹ khuyến nghị người lớn nên tiêu thụ 1.000 - 1.200 mg canxi mỗi ngày, trong khi Vương quốc Anh chỉ đưa ra mức 700 mg. Một cốc sữa nguyên kem chứa khoảng 300 miligam canxi.
Sữa là nguồn canxi tiện lợi, đồng thời cung cấp protein, kali và phospho. Tuy nhiên không phải cứ uống sữa là "xương chắc khỏe".
Theo suy nghĩ phổ biến, uống ba cốc sữa mỗi ngày sẽ giúp xương dẻo dai. Tuy nhiên, các nhà khoa học khẳng định, thông điệp này mới được xây dựng dựa trên những nghiên cứu ngắn hạn chỉ vài tuần.
Nhiều thử nghiệm lâm sàng từng ghi nhận, khi trẻ em và người lớn bổ sung thêm canxi, từ sữa hoặc viên uống, mật độ xương có thể tăng tới 3%. Tuy nhiên, mức cải thiện này được đánh giá là quá nhỏ để giảm đáng kể nguy cơ gãy xương.
Đáng chú ý, một phân tích 79 công trình nghiên cứu về sữa công bố từ 1999 đến 2003 cho thấy hơn một phần ba được tài trợ bởi ngành công nghiệp sữa, làm dấy lên nghi ngờ về tính khách quan của kết luận “uống nhiều sữa để xương khỏe”.
Các số liệu toàn cầu cũng không hoàn toàn ủng hộ giả thuyết này. Thậm chí, có bằng chứng cho thấy con người vẫn có thể sở hữu xương chắc khỏe mà không uống sữa. Theo một nghiên cứu tổng quan, các quốc gia có tỷ lệ gãy xương hông thấp nhất lại là nơi người dân uống ít sữa nhất.
Dù vậy, các nghiên cứu dạng này không thể chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa việc uống sữa và sức khỏe xương, Tiến sĩ René Rizzoli, nguyên Trưởng khoa Bệnh lý xương, Bệnh viện Đại học Geneva cho biết. Để chứng minh sữa giúp ngăn ngừa gãy xương, cần có các thử nghiệm lâm sàng chuyên biệt, điều mà các nhà khoa học hiện chưa thực hiện.
Tiến sĩ Rizzoli khuyến cáo, thói quen vận động và chế độ ăn tổng thể có thể ảnh hưởng nhiều hơn tới sức khỏe xương. Vì vậy, đừng chỉ trông chờ vào sữa để loại bỏ nguy cơ gãy xương.
Sữa không phải là lựa chọn duy nhất
Theo Tiến sĩ Christopher Gardner thuộc Đại học Stanford, hơn một phần ba người Mỹ gặp khó khăn trong tiêu hóa lactose, đồng nghĩa không phải ai cũng cần - hay có thể - uống sữa bò. Canxi vẫn cần thiết, đặc biệt với nhóm có nguy cơ loãng xương cao, nhưng cơ thể hoàn toàn có thể nhận dưỡng chất này từ nhiều nguồn khác như: đậu phụ, cá nguyên xương (như cá mòi), rau lá xanh, nước cam bổ sung vi chất hoặc sữa thực vật tăng cường…
Ngoài ra, các sản phẩm sữa lên men như sữa chua, pho mát được đánh giá cao hơn nhờ dễ tiêu hóa, hỗ trợ hệ vi sinh đường ruột và có liên hệ rõ rệt hơn với việc giảm nguy cơ gãy xương.
Lời khuyên cho người tiêu dùng
Trẻ em từ 9 - 18 tuổi là nhóm cần canxi nhiều nhất để hỗ trợ tăng trưởng xương. Người trên 50 tuổi cũng cần bổ sung vì mật độ xương suy giảm theo tuổi.
Một nghiên cứu tại Australia trên hơn 7.000 người cao tuổi cho thấy: nhóm tăng lượng sữa và chế phẩm từ 2 lên 3,5 khẩu phần/ngày có nguy cơ té ngã giảm 11% và nguy cơ gãy xương giảm 33% sau hai năm.
Dù kết quả này chưa thể khẳng định nguyên nhân trực tiếp, song cho thấy vai trò tiềm năng của chế độ ăn giàu canxi đối với sức khỏe tổng thể.
Tiến sĩ Jeri Nieves, Bệnh viện Chuyên khoa Phẫu thuật New York cho rằng, sữa là nguồn canxi tiện lợi, nhưng không phải bắt buộc. Quan trọng hơn, sức khỏe xương phụ thuộc vào nhiều yếu tố: chế độ ăn đa dạng, vận động hợp lý, tiếp xúc ánh nắng để tổng hợp vitamin D và duy trì cân nặng hợp lý.
“Nếu bạn thích sữa, hãy uống. Nếu không thích hoặc không dung nạp được, hãy chọn nguồn khác”, Tiến sĩ Nieves nhấn mạnh.
Dù sữa vẫn là nguồn cung cấp canxi phổ biến và tiện lợi, khoa học cho thấy nó không phải “tấm khiên” duy nhất bảo vệ xương.
Một chế độ ăn đa dạng, giàu thực phẩm giàu canxi và vitamin D, kết hợp vận động hợp lý, mới là nền tảng vững chắc để duy trì mật độ xương khỏe mạnh. Vì vậy, thay vì phụ thuộc tuyệt đối vào ly sữa mỗi ngày, hãy xây dựng lối sống toàn diện để bảo vệ xương từ bên trong.
Theo daibieunhandan