Cần sa được sử dụng trong hàng nghìn năm nay và là một trong những loại chất kích thích phổ biến nhất hiện nay.
Với những công dụng như đem lại cảm giác vui vẻ và thư giãn, việc kê đơn hoặc sử dụng cần sa ở một số quốc gia đã được hợp pháp hóa. Nhưng ảnh hưởng của cần sa đến trí não là gì?
Theo ba nghiên cứu gần đây, được công bố trên tạp chí Psychopharmacology, Neuropsychopharmacology và International Journal of Neuropsychopharmacology, cần sa có thể ảnh hưởng đến một số quá trình nhận thức và tâm lý.
Theo văn phòng Liên hợp quốc về Chất cấm và Tội phạm, trong năm 2018, khoảng 192 triệu người trên toàn thế giới trong độ tuổi từ 15 đến 64 sử dụng cần sa để giải trí.
Ảnh minh họa
Thanh niên là nhóm người dùng chính, với 35% người từ 18 đến 25 tuổi sử dụng cần sa, trong khi tỷ lệ này chỉ là 10% với người trên 26 tuổi. Não bộ của nhóm này vẫn đang trong quá trình phát triển. Do đó, não của họ có thể bị ảnh hưởng khi sử dụng cần sa về lâu dài.
Tetrahydrocannabinol (THC) là hợp chất tác động thần kinh chính trong cần sa. Chất này hoạt động trên “hệ thống endocannabinoid” của não - những thụ thể phản ứng với các thành phần hóa học của cần sa.
Các thụ thể cần sa tập trung ở các vùng trước trán và vùng rìa trong não, có vai trò tạo ra động lực và cảm giác được tưởng thưởng. Chúng điều chỉnh tín hiệu của các chất hóa học trong não như dopamine, axit gamma-aminobutyric (GABA) và glutamate.
Dopamine có liên quan đến động lực, cảm giác được tưởng thưởng và khả năng học hỏi. GABA và glutamate đóng vai trò then chốt đối với nhận thức, bao gồm khả năng tiếp thu và ghi nhớ.
Tác dụng lên nhận thức
Sử dụng cần sa có thể ảnh hưởng đến nhận thức, đặc biệt là ở người mắc chứng rối loạn do sử dụng cần sa. Đặc trưng phổ biến là mong muốn sử dụng cần sa dai dẳng và gián đoạn các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như công việc hoặc học tập.
Ước tính khoảng 10% người sử dụng cần sa có dấu hiệu mắc chứng rối loạn này. Trong một nghiên cứu, nhận thức của 39 người mắc chứng rối loạn sử dụng cần sa đã được kiểm tra (người tham gia không sử dụng cần sa vào ngày kiểm tra) và so sánh với nhận thức của 20 người không hoặc hiếm khi sử dụng.
Theo đó, người mắc chứng rối loạn có hiệu suất kém hơn đáng kể trong các bài kiểm tra trí nhớ của Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery (CANTAB) so với nhóm ít hoặc không sử dụng cần sa.
Cần sa cũng ảnh hưởng tiêu cực đến "các chức năng điều hành" của họ - các quá trình xử lý thông tin não bộ bao gồm tư duy linh hoạt. Hiệu ứng này dường như có liên quan đến độ tuổi mà người sử dụng bắt đầu tiếp xúc với cần sa - họ càng trẻ, chức năng điều hành càng bị suy giảm.
Suy giảm nhận thức cũng được ghi nhận ở những người sử dụng cần sa nhẹ. Nhóm này có xu hướng đưa ra các quyết định rủi ro hơn những người khác và gặp nhiều vấn đề với việc lập kế hoạch.
Mặc dù hầu hết các nghiên cứu được thực hiện ở nam giới, nhưng đã có bằng chứng về sự khác biệt giới tính trong tác động của cần sa đối với nhận thức.
Trong khi người dùng cần sa nam có trí nhớ kém hơn về nhận biết mọi thứ bằng mắt thường, người dùng nữ lại gặp nhiều vấn đề về khả năng tập trung và các chức năng điều hành.
Khác biệt về giới tính vẫn tồn tại khi kiểm soát tuổi tác; IQ; tiền sử sử dụng rượu và nicotine; tâm trạng và các triệu chứng lo lắng; ổn định cảm xúc; và hành vi bốc đồng.
PHẦN THƯỞNG, ĐỘNG LỰC VÀ SỨC KHỎE TINH THẦN
Sử dụng cần sa cũng có thể ảnh hưởng đến cảm giác - do đó ảnh hưởng nhiều hơn đến suy nghĩ. Ví dụ, một số nghiên cứu trước đây đã nhắc đến phần thưởng và động lực - cùng với các mạch não liên quan đến các quá trình này - có thể bị gián đoạn khi sử dụng cần sa. Do đó, thành tích của người dùng ở trường hoặc nơi làm việc có thể bị ảnh hưởng vì họ cảm thấy không có động lực để làm việc chăm chỉ và ít được khen thưởng hơn khi chúng ta làm tốt.
Trong nghiên cứu gần đây, não của người dùng đã được chụp lại khi họ xem các hình vuông màu cam hoặc xanh lam. Các ô vuông màu cam dẫn đến phần thưởng bằng tiền nếu người tham gia phản hồi. Nhờ đó, nhóm nghiên cứu đã điều tra cách bộ não phản ứng với phần thưởng.
Nhóm nghiên cứu đặc biệt tập trung vào thể vân bụng - vùng quan trọng trong hệ thống về cảm giác được khen thưởng của não. Các ảnh hưởng lên hệ thống này trong não rất mờ nhạt, không có tác động trực tiếp của cần sa trong thể vân bụng.
Tuy nhiên, những người tham gia nghiên cứu là người sử dụng cần sa ở mức vừa phải. Các tác động có thể rõ ràng hơn ở người sử dụng cần sa với mức độ nghiêm trọng và mãn tính, như đã thấy trong chứng rối loạn sử dụng cần sa.
Cũng có bằng chứng cần sa có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần. Cần sa có liên quan đến chứng “loạn trương lực cơ” cao - không có khả năng cảm nhận được khoái cảm - ở thanh thiếu niên. Điều thú vị là hiệu ứng này đặc biệt rõ rệt trong các đợt phong tỏa vì đại dịch COVID-19.
Sử dụng cần sa ở tuổi vị thành niên cũng được báo cáo là yếu tố gây nguy cơ phát triển các trải nghiệm loạn thần cũng như tâm thần phân liệt.
Một nghiên cứu cho thấy sử dụng cần sa vừa phải làm tăng nguy cơ mắc các triệu chứng loạn thần ở người trẻ tuổi, nhưng lại có tác động mạnh hơn nhiều ở người có khuynh hướng rối loạn tâm thần (đạt mức cao trong danh sách kiểm tra triệu chứng về hoang tưởng và loạn thần).
Đánh giá 2,437 thanh thiếu niên và thanh niên (14-24 tuổi), nhóm nghiên cứu nhận thấy nguy cơ mắc các triệu chứng loạn thần tăng 6 phần trăm - từ 15% lên 21% - ở người sử dụng cần sa không có khuynh hướng rối loạn tâm thần.
Tỷ lệ này tăng từ 25% lên 51% ở người sử dụng cần sa có khuynh hướng rối loạn tâm thần.
Hiện chưa rõ tại sao cần sa có liên quan đến các cơn rối loạn tâm thần, nhưng các giả thuyết cho thấy dopamine và glutamate có thể đóng vai trò quan trọng trong sinh học thần kinh của những tình trạng này.
Nghiên cứu khác trên 780 thanh thiếu niên cho rằng mối liên hệ giữa sử dụng cần sa và trải nghiệm tâm thần cũng có liên quan đến vùng não được gọi là “Uncus”.
Vùng này nằm trong parahippocampus (liên quan đến trí nhớ) và khứu giác (liên quan đến xử lý mùi), và có một lượng lớn các thụ thể cannabinoid. Nó cũng liên quan đến chứng tâm thần phân liệt và các trải nghiệm loạn thần.
Các tác động nhận thức và tâm lý khi sử dụng cần sa có thể phụ thuộc vào liều lượng (tần suất, thời gian và độ mạnh), giới tính, các lỗ hổng di truyền và tuổi bắt đầu dùng. Chúng ta cần xác định những tác động này là tạm thời hay vĩnh viễn.
Một bài báo tổng hợp nhiều nghiên cứu cho rằng đối với việc sử dụng cần sa nhẹ, tác dụng có thể yếu đi sau thời gian kiêng. Nhưng ngay cả khi đó, vẫn cần xem xét tác động của việc sử dụng cần sa kéo dài đối với tâm trí - đặc biệt là ở những người trẻ tuổi có não bộ vẫn đang phát triển.
Viethome (Theo Iflscience)