Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết giá gạo xuất khẩu 5% tấm của Việt Nam đã đạt mức 618 USD/tấn hôm 4/8, được xem là mức giá kỷ lục trong nhiều năm trở lại đây.
Mức này cao hơn 20 USD so với một ngày trước đó. Kể từ khi Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo vào ngày 20/7, giá lúa gạo Việt Nam tăng trung bình mỗi ngày 50 - 100 đồng/kg.
Theo số liệu của Bộ Công thương Việt Nam, các nước châu Á, trong đó có Trung Quốc và Philippines, đã mua gạo của Việt Nam nhiều hơn gần 36% so với cùng kỳ năm ngoái còn thị trường châu Âu tăng mua 28% .
“Giá lúa gạo tăng do một số quốc gia cấm xuất khẩu gạo là cơ hội để trong nước tổ chức lại ngành hàng, để doanh nghiệp và nông dân cùng phát triển bền vững. Tất cả là theo cơ chế thị trường" - tờ Tuổi Trẻ dẫn lời Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan hôm 4/8.
Theo Bộ trưởng Hoan, lúa gạo là sản phẩm đặc thù, Việt Nam nên xem đây là cơ hội để nâng giá lúa gạo lên. Tuy nhiên, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhận định rằng nếu Ấn Độ và Thái Lan cho xuất khẩu lại bình thường thì Việt Nam sẽ bị động.
Tại hội nghị triển khai công tác điều hành xuất khẩu gạo đối với các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long hôm 4/8, ông Diên nêu những quan ngại về việc các doanh nghiệp tăng mua gạo để xuất khẩu dẫn đến giá gạo trên thị trường trong nước cũng tăng theo.
"Một nước xuất khẩu gạo mà lâm vào cảnh thiếu gạo, rồi người dân trong nước mua gạo giá quá cao là điều không thể chấp nhận được", ông nói.
Vì sao lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ có thể gây ra khủng hoảng lương thực toàn cầu?
Ngày 20/7, Ấn Độ đã cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati trong nỗ lực làm dịu giá thị trường nội địa đang tăng cao. Truyền thông đăng tin và video về cảnh mua hàng hoảng loạn và các kệ gạo trống trơn tại các cửa hàng tạp hóa của Ấn Độ ở Mỹ và Canada, khiến giá cả ngày càng tăng cao.
Có hàng ngàn loại gạo được trồng và tiêu thụ trên thế giới, nhưng bốn nhóm chính được buôn bán trên toàn cầu. Gạo Indica hạt dài mảnh chiếm phần lớn trong số đó, trong khi phần còn lại bao gồm gạo thơm như gạo basmati; gạo Japonica hạt ngắn, được sử dụng làm sushi và risottos; và gạo nếp dùng làm đồ ngọt.
Ấn Độ là nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, chiếm khoảng 40% thương mại ngũ cốc toàn cầu. Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ là những nước xuất khẩu hàng đầu khác.
Trong số những nước mua gạo chính có Trung Quốc, Philippines và Nigeria. Có những "nước mua xoay vòng" như Indonesia và Bangladesh tăng cường nhập khẩu khi họ thiếu nguồn cung trong nước.
Lượng tiêu thụ gạo ở châu Phi cao và ngày càng tăng. Ở các nước như Cuba và Panama, gạo là nguồn lương thực chính.
Năm ngoái, Ấn Độ đã xuất khẩu 22 triệu tấn gạo sang 140 quốc gia. Trong số này, sáu triệu tấn là gạo trắng Indica tương đối rẻ hơn. (Thương mại gạo toàn cầu ước tính là 56 triệu tấn.)
Không có gì ngạc nhiên khi lệnh cấm xuất khẩu vào tháng 7 của nước này đã làm dấy lên lo ngại về giá gạo toàn cầu tăng cao. Nhà kinh tế trưởng của Quỹ tiền tệ Quốc tế IMF, Pierre-Olivier Gourinchas, cho rằng lệnh cấm sẽ đẩy giá lên cao và giá ngũ cốc toàn cầu có thể tăng tới 15% trong năm nay.
Shirley Mustafa, nhà phân tích thị trường gạo tại Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) nói với BBC rằng lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ đến vào thời điểm không đặc biệt thuận lợi.
Thứ nhất, giá gạo toàn cầu đã tăng dần đều kể từ đầu năm 2022, với mức tăng 14% kể từ tháng 6 năm ngoái.
Thứ hai, nguồn cung đang bị căng thẳng do vụ mùa tiếp theo trên thị trường vẫn còn khoảng ba tháng nữa.
Thời tiết khắc nghiệt ở Nam Á – mưa, gió mùa không đều ở Ấn Độ và lũ lụt ở Pakistan - đã ảnh hưởng đến nguồn cung. Chi phí trồng lúa tăng lên do giá phân bón tăng.
Ấn Độ có một kho dự trữ gạo 41 triệu tấn. Trong năm qua, nước này đã phải vật lộn với lạm phát lương thực dai dẳng - giá gạo trong nước đã tăng hơn 30% kể từ tháng 10 năm ngoái - dẫn đến áp lực chính trị gia tăng đối với chính phủ trước cuộc tổng tuyển cử vào năm tới. Ngoài ra, với một loạt các cuộc bầu cử cấp tiểu bang trong những tháng tới, chi phí sinh hoạt leo thang đặt ra một thách thức đối với chính phủ.
“Tôi cho rằng hành động cấm xuất khẩu gạo non-basmati chủ yếu là phòng ngừa và hy vọng đây chỉ là tạm thời”, Joseph Glauber thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế (Ifpri) cho biết.
Nhiều người tin rằng Ấn Độ nên tránh đưa ra các lệnh cấm xuất khẩu gạo vì sẽ gây bất lợi cho an ninh lương thực toàn cầu.
Hơn một nửa lượng gạo nhập khẩu ở khoảng 42 quốc gia có nguồn gốc từ Ấn Độ và ở nhiều quốc gia châu Phi, thị phần nhập khẩu gạo của Ấn Độ vượt quá 80%, theo Ifpri.
Ví dụ, ở các quốc gia tiêu thụ gạo hàng đầu ở châu Á như Bangladesh, Bhutan, Campuchia, Indonesia, Thái Lan và Sri Lanka - tỷ lệ tiêu thụ gạo trong tổng lượng calo tiêu thụ hàng ngày dao động từ 40% đến 67%.
“Những lệnh cấm này gây bất lợi cho những người dễ bị tổn hại nhất vì họ dành phần lớn thu nhập của mình để mua thực phẩm”, bà Mustafa nói.
"Giá cả tăng cao có thể buộc họ phải giảm lượng thực phẩm tiêu thụ hoặc chuyển sang các lựa chọn thay thế không tốt về mặt dinh dưỡng hoặc cắt giảm chi phí cho các nhu yếu phẩm cơ bản khác như nhà ở và thực phẩm”, bà nói thêm.
Lệnh cấm xuất khẩu gạo không phải là mới. Kể từ khi Nga xâm lược Ukraine vào năm ngoái, số quốc gia đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu đối với thực phẩm đã tăng từ 3 lên 16, theo Ifpri. Indonesia cấm xuất khẩu dầu cọ; Argentina cấm xuất khẩu thịt bò; Thổ Nhĩ Kỳ và Kyrgyzstan cấm một loạt sản phẩm ngũ cốc. Trong bốn tuần đầu tiên của đại dịch Covid, khoảng 21 quốc gia đã thực hiện các hạn chế xuất khẩu đối với một loạt thực phẩm.
Nhưng các chuyên gia cho rằng lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ gây ra rủi ro lớn hơn. Lệnh cấm "chắc chắn sẽ khiến giá gạo trắng toàn cầu tăng đột biến" và "ảnh hưởng xấu đến an ninh lương thực của nhiều quốc gia châu Phi", Ashok Gulati và Raya Das của Hội đồng Nghiên cứu Quan hệ Kinh tế Quốc tế Ấn Độ (Icrier), có trụ sở tại Delhi cảnh báo.
Họ tin rằng để Ấn Độ trở thành "nhà lãnh đạo có trách nhiệm của Nam bán cầu trong G-20", nước này nên tránh những lệnh cấm đột ngột như vậy. Họ nói: “Nhưng thiệt hại lớn hơn là Ấn Độ sẽ bị coi là một nhà cung cấp gạo rất không đáng tin cậy”.
Theo BBC Vietnamese