Theo các nhà khoa học, hồ chứa khổng lồ của đập Tam Hiệp đã làm thay đổi phân bố khối lượng trong lòng Trái Đất, khiến trục quay lệch đi và độ dài ngày thay đổi.
Đập Tam Hiệp bắt đầu được xây dựng từ năm 1994 và hoàn thành năm 2006, biến sông Trường Giang thành hồ chứa khổng lồ chứa tới 10.000 tỷ gallon nước. Công trình tạo ra trung bình 0,54 TWh điện mỗi ngày, đủ cung cấp cho 5,4 triệu hộ gia đình trong một tháng và được xem là kỳ quan kỹ thuật của thế kỷ.
Tuy nhiên, các nhà khoa học tại Trung tâm Không gian Goddard (NASA) cho biết, lượng nước khổng lồ bị chặn đã làm thay đổi sự phân bố khối lượng trong lòng Trái Đất, từ đó ảnh hưởng đến mô-men quán tính và trục quay. Kết quả là Trái Đất dịch trục khoảng 3/4 inch (gần 2 cm), theo Daily Express.
Con số này tưởng như nhỏ bé so với kích thước khổng lồ của hành tinh, nhưng trong vật lý thiên văn, đây là thay đổi đáng kể. Khi khối lượng dịch chuyển ra xa trục quay, tốc độ tự quay của Trái Đất chậm lại đôi chút, đồng nghĩa với việc độ dài của một ngày thay đổi.
Đập Tam Hiệp ở Trung Quốc đã làm thay đổi trục Trái Đất gần 2,5 cm, khiến ngày dài ra một chút. Ảnh: Tân Hoa Xã
Hiện tượng này gợi nhớ trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, vốn làm Trái Đất lệch trục và rút ngắn ngày đi vài micro giây do dịch chuyển kiến tạo. Nếu thiên tai có thể tạo ra biến đổi như vậy, đập Tam Hiệp cho thấy sức ảnh hưởng của hoạt động con người lên sự vận động của hành tinh cũng không hề nhỏ.
Ngoài việc cung cấp điện năng tương đương sản lượng của nhiều quốc gia và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đập Tam Hiệp còn đóng vai trò kiểm soát lũ lụt khu vực. Nhưng đi kèm với đó là cái giá khổng lồ: 1,2 triệu người phải di dời, gần 600 km bờ sông bị nhấn chìm, nhiều hệ sinh thái và cảnh quan tồn tại hàng thế kỷ bị phá hủy.
Một nghiên cứu công bố năm 2010 trên tạp chí Geophysical Research Letters khẳng định những siêu dự án như Tam Hiệp có thể tác động sâu sắc đến sự cân bằng vi tế của Trái Đất. Các chuyên gia vì thế kêu gọi cần đánh giá kỹ lưỡng cả hệ quả môi trường lẫn địa vật lý trước khi triển khai những công trình quy mô tương tự.
Sự thật gây sốc về những siêu đập như đập Tam Hiệp
Đập Tam Hiệp ở tỉnh Hồ Bắc, miền trung Trung Quốc. Ảnh: Xinhua
Một nghiên cứu khoa học đăng trên tạp chí Geophysical Research Letters mới công bố đã hé lộ một sự thật gây sốc: Hàng nghìn con đập khổng lồ mà con người xây dựng suốt gần 200 năm qua đang làm dịch chuyển cực của Trái đất.
Nghiên cứu cho hay, việc tích trữ khối lượng nước khổng lồ sau các đập đã khiến Trái đất “trôi cực” - một hiện tượng khoa học gọi là trôi cực thực sự (true polar wander). Cực bắc của Trái đất đã dịch chuyển tổng cộng 1,1m từ năm 1835 đến 2011 do ảnh hưởng của các công trình thủy điện và hồ chứa nhân tạo.
Cơ chế rất đơn giản nhưng khó tin: Khi nước bị giữ lại trong các hồ chứa khổng lồ, khối lượng này tạo ra sự phân bố lại vật chất trên bề mặt hành tinh. Vỏ Trái đất, vốn nằm trên lớp phủ mềm dẻo bên dưới, sẽ bị dịch chuyển nhẹ so với trục quay. Và theo thời gian, hiện tượng này làm thay đổi vị trí tương đối của các cực.
Nhóm nghiên cứu đã phân tích 6.862 đập trên toàn cầu, từ thế kỷ 19 đến nay, với lượng nước trữ đủ để đổ đầy hẻm núi Grand Canyon 2 lần. Lượng nước này cũng khiến mực nước biển toàn cầu giảm 2,3cm - một tác động ít được nhắc đến khi bàn về biến đổi khí hậu.
Trong đó, đập Tam Hiệp ở Trung Quốc là một trong những công trình có ảnh hưởng lớn nhất. Được xem là đập thủy điện lớn nhất thế giới, đập Tam Hiệp dài hơn 2.300m, cao 181m, và hồ chứa có thể tích 39,3 tỉ m3 nước, tương đương hơn 15 triệu hồ bơi Olympic.
Đập thủy điện Bạch Hạc Than ở tây nam Trung Quốc, công trình lớn thứ hai sau đập Tam Hiệp với công suất lắp đặt 16 triệu kW. Ảnh: Xinhua
Quá trình “trôi cực” chia làm hai giai đoạn rõ rệt: Giai đoạn 1835-1954, cực bắc di chuyển 20cm về phía đông, do đập tập trung nhiều ở châu Âu và Bắc Mỹ.
Giai đoạn 1954-2011, cực tiếp tục lệch thêm 57cm về phía tây, do hàng loạt đập lớn mọc lên tại châu Á và châu Phi.
Dù việc dịch chuyển cực không gây nguy hiểm tức thời, nhưng theo nhóm nghiên cứu, ảnh hưởng đến mực nước biển là đáng lo ngại. Trong thế kỷ 20, mực nước biển tăng 12-17cm, nhưng khoảng 25% lượng nước đáng lẽ chảy ra đại dương hiện bị giữ lại sau các đập. Điều này có thể làm sai lệch các mô hình dự báo biến đổi khí hậu nếu không được tính đến.
“Chúng ta không rơi vào kỷ băng hà chỉ vì cực lệch 1m, nhưng rõ ràng đây là ảnh hưởng lớn mà con người gây ra lên hành tinh” - Natasha Valencic, tác giả chính của nghiên cứu nhận định.
Từ việc giữ nước đến việc xoay trục địa cầu, những siêu đập như đập Tam Hiệp đang chứng minh một điều: các công trình của con người không chỉ thay đổi cảnh quan, mà còn đang viết lại bản đồ địa lý của chính Trái đất.
Theo Lao Động