Trong bối cảnh nhiều quốc gia châu Âu đang thắt chặt chính sách nhập cư và đóng cửa biên giới, Thụy Sĩ đang chuẩn bị thông qua một đạo luật đặt trần dân số ở mức 10 triệu người.
Theo Bloomberg (Mỹ), đề xuất này có thể mở đường cho một lệnh cấm gần như tuyệt đối đối với người nhập cư mới, nếu dân số tăng từ khoảng 9 triệu lên hơn 10 triệu người. Đáng chú ý, đề xuất gần như không phân biệt giữa người tị nạn, lao động có tay nghề cao hay các giám đốc điều hành hưởng lương hàng trăm nghìn franc mỗi năm.
Theo cơ chế trưng cầu dân ý đặc thù của Thụy Sĩ đối với các sửa đổi hiến pháp và chính sách lớn, cuộc bỏ phiếu nhiều khả năng sẽ diễn ra vào năm tới.
Các cuộc thăm dò cho thấy đề xuất này có cơ hội được thông qua. Tuy nhiên, rủi ro là nó có thể gây thiếu hụt những kỹ năng then chốt, làm suy giảm năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Thụy Sĩ.
Mùa đông ở Thụy Sỹ
Bài toán 10 triệu dân
Nền kinh tế năng động của Thụy Sĩ đã biến quốc gia này thành điểm đến hấp dẫn đối với người lao động nước ngoài. Đây là nơi đặt trụ sở của nhiều doanh nghiệp toàn cầu, bao gồm UBS Group AG, Nestle SA và Novartis AG. Mức thuế tương đối thấp, dân số có tay nghề cao và chính sách quản lý tinh gọn cũng đã thu hút các doanh nghiệp nước ngoài lớn như Google, IBM và Walt Disney. GDP bình quân đầu người của quốc gia này hiện đứng thứ 6 trên thế giới.
Dân số Thụy Sĩ đã tăng trưởng ổn định trong gần 5 thập niên. Tuy nhiên, ở thời điểm này nhiều người dân Thụy Sĩ đang phàn nàn về giá thuê nhà cao, tắc nghẽn giao thông cũng như tình trạng quá tải trên tàu hỏa và xe buýt, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của họ.
Đảng Nhân dân Thụy Sĩ (SVP) đã giành được 28% phiếu bầu trong cuộc bầu cử vừa qua với chiến dịch tranh cử nhấn mạnh rằng quốc tịch Thụy Sĩ là một đặc quyền, chứ không phải một quyền đương nhiên. SVP thậm chí nêu ý kiến về việc áp đặt giới hạn dân số vào năm 2023, coi đó là cách để bảo tồn lối sống Thụy Sĩ và bảo vệ môi trường trước các hoạt động quá mức của con người.
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, dân số Thụy Sĩ đã tăng khoảng 10% trong thập niên qua. Tốc độ tăng trưởng này nhanh hơn nhiều so với Liên minh châu Âu (EU), nơi dân số tăng chưa đến 2% trong cùng kỳ. Di cư là yếu tố đóng góp lớn nhất vào mức gia tăng dân số của Thụy Sĩ, trong khi tỷ lệ tăng trưởng tự nhiên (chênh lệch giữa số ca sinh và số trường hợp tử vong) chỉ chiếm khoảng 1/10 tổng mức tăng.
Tình trạng gia tăng đặc biệt cao vào năm 2023 khi số liệu thống kê quốc gia lần đầu tiên tính đến sự xuất hiện của người tị nạn từ Ukraine. Trong hầu hết các năm, người di cư chủ yếu đến từ EU hoặc các quốc gia mà Thụy Sĩ có hiệp định thương mại tự do và liên kết.
Cuộc thăm dò được tiến hành vào cuối tháng 11 và công bố ngày 7/12 cho thấy 48% cử tri được hỏi hoặc có xu hướng ủng hộ đề xuất đặt trần dân số 10 triệu người, hoặc đã quyết định bỏ phiếu tán thành. Tỷ lệ phản đối thấp hơn, ở mức 41%, trong khi 11% cử tri vẫn chưa đưa ra quyết định.
Với cơ chế dân chủ trực tiếp đặc thù của Thụy Sĩ, cử tri có thể tham gia bỏ phiếu tới 4 lần mỗi năm, quyết định những vấn đề trải rộng từ chính sách thuế thừa kế cho tới các câu hỏi mang tính đạo đức. Thực tế cho thấy, tỷ lệ ủng hộ dành cho các đề xuất thường giảm dần khi ngày bỏ phiếu cận kề. Dẫu vậy, một cuộc khảo sát tiến hành từ tháng 7 trước đó cũng cho kết quả 48% người được hỏi tán thành ý tưởng giới hạn dân số.
Chuyện gì có thể xảy ra?
Theo đề xuất của phe ủng hộ, kế hoạch dự kiến được triển khai theo nhiều giai đoạn, chỉ kích hoạt khi dân số Thụy Sĩ vượt ngưỡng 9,5 triệu người trước năm 2050. Khả năng này được xem là rất cao với các dự báo hiện tại cho thấy dân số nước này sẽ chạm sát mốc trên trong vòng 5 năm và vượt qua ngưỡng đó vào năm 2035.
Đối tượng bị siết chặt đầu tiên là người xin tị nạn và thân nhân của người nước ngoài đang cư trú tại Thụy Sĩ muốn sang đoàn tụ. Những cá nhân được chấp thuận nhập cảnh theo diện tạm thời sẽ không còn đủ điều kiện để xin giấy phép cư trú, giấy phép định cư, quốc tịch hay bất kỳ quyền cư trú lâu dài nào khác.
Nếu dân số vượt ngưỡng 10 triệu người, Thụy Sĩ sẽ rút khỏi các hiệp ước quốc tế được coi là “khuyến khích gia tăng dân số”. Nếu sau hai năm, con số này vẫn không được kéo xuống dưới ngưỡng 10 triệu, Thụy Sĩ sẽ đi đến bước cuối cùng: rút khỏi thỏa thuận tự do đi lại với Liên minh châu Âu (EU).
Động thái này sẽ kéo theo những hệ lụy sâu rộng, khi hàng loạt hiệp định song phương khác giữa Thụy Sĩ và EU tự động bị hủy bỏ. Đồng thời, quyền cư trú của khoảng 1,5 triệu công dân EU đang sinh sống và làm việc tại Thụy Sĩ sẽ trở nên bấp bênh, trong khi khả năng tiếp cận thị trường chung châu Âu của nền kinh tế Thụy Sĩ cũng bị đặt trước dấu hỏi lớn.
Economiesuisse, liên đoàn doanh nghiệp Thụy Sĩ, cảnh báo đề xuất này có thể gây ra những thiệt hại “đáng kể”, khi dự báo đến năm 2040, nền kinh tế nước này sẽ thiếu khoảng 430.000 lao động. Theo Economiesuisse, khoảng trống này không thể lấp đầy nếu thiếu người nhập cư.
Trong khi đó, hiệp hội ngành chế tạo Swissmem nhấn mạnh việc tuyển dụng lao động tay nghề cao từ EU là “thiết yếu” đối với lĩnh vực phụ thuộc nặng vào xuất khẩu.
Bên cạnh tình trạng thiếu hụt lao động và quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh hơn, Thụy Sĩ còn đối mặt nguy cơ gián đoạn thương mại nghiêm trọng nếu các thỏa thuận song phương với EU – điểm đến của hơn 40% hàng xuất khẩu Thụy Sĩ – bị đổ vỡ.
Những người ủng hộ sáng kiến cho rằng các rủi ro đó sẽ được bù đắp nhờ giá thuê nhà thấp hơn, cùng chi phí dành cho hạ tầng và phúc lợi xã hội giảm.
Hà Linh/Báo Tin tức và Dân tộc
